Kategoria: Bez kategorii

Przedmioty ochrony, jakim są pomniki przyrody, zakazy obowiązujące w stosunku do tej formy ochrony oraz sposób jej wprowadzenia określają artykuły: 28, 31a. i 32 Ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. 2001 r. Nr 99 poz. 1079, z późniejszymi zmianami).

Gmina Brudzeń Duży

1. lipa drobnolistna – w Bądkowie Rochny, obok zabudowań Pana Wacława Skonecznego (390/20),
2. dąb szypułkowy – w Brudzeniu Dużym, na terenie byłej bazy GS (338/26),
3. buk zwyczajny – w Brudzeniu Dużym, przed budynkiem szkoły podstawowej (280/23),
4. 2 buki zwyczajne – w kompleksie leśnym Brudzeń, na koronie skarpy rzecznej (269, 228/25),
5. aleja lipowo-kasztanowcowa składająca się z 44 lip drobnolistnych (320-150/20) i 14 kasztanowców zwyczajnych – w Sikorzu, w parku podworskim (220-150/15),
6. lipa drobnolistna – w Sikorzu, przy starym cmentarzu (390/18)
7. grab zwyczajny o rozdwojonym pniu – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, w pobliżu drogi do leśniczówki (280 i 160/25),
8. sosna zwyczajna (240/18) i grab zwyczajny (270/25), – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, w sąsiedztwie zabudowań byłego PGR-u,
9. klon zwyczajny – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, ok.100 m przed rozwidleniem rzeki (393/35),
10. lipa drobnolistna – w kompleksie leśnym Sikórz, na koronie skarpy, w pobliżu ujścia cieku (386/20),
11. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej w pobliżu Kobiernik (505,335,280/32-25),
12. dąb szypułkowy – w kompleksie leśnym Sikórz, na koronie skarpy w pobliżu Kobiernik (320/20),
13. 5 dębów szypułkowych – w kompleksie leśnym Sikórz, na skraju lasu, w pobliżu Kobiernik ( 344-270/30-26),
14. głaz narzutowy o obwodzie 435 cm i wysokości 80 cm – w Radotkach, na prawym brzegu Skrwy Prawej, powyżej młyna, na terenie Pana Leszka Makowskiego
15. lipa drobnolistna – w Cierszewie, przy zabudowaniach Pani Hanny Sobolewskiej (370/26),
16. topola biała – w Murzynowie, na Wisłą, na wysokości Mazowieckiego Obserwatorium Geograficznego (430/25).

Gmina Stara Biała

1. dąb szypułkowy – w Srebrnej, w parku zabytkowym nad stawem (516/ 25),
2. lipa drobnolistna – w Wyszynie, przy drodze (320/ 25),
3. szpaler składający się z 11 lip drobnolistnych – w kompleksie leśnym Brwilno, na skraju lasu (320-120/ 26),
4. 4 lipy drobnolistne – w kompleksie leśnym Brwilno, obok gajówki (396, 323,287,210/ 30),
5. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115 (384,375, 325/ 25),
6. dąb szypułkowy „Mikołaj” – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115 (382/ 25),
7. 4 dęby szypułkowe (365,310,300,275/ 25-28) i sosna zwyczajna (245/28) – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 114c oraz 115h,
8. dąb szypułkowy (330/28) i sosna zwyczajna (280/26) – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115d,
9. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 114 (310, 285 oraz 310 i 315 – rozdwojony pień / 25-28),
10. sosna zwyczajna „Królowa sosen”- w kompleksie leśnym Brwilno, (260/30),
11. sosna zwyczajna – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 121 (236/ 27), (313),
12. klon zwyczajny – w Brwilnie Górnym, na koronie wiślanej skarpy (330/ 22).Gmina Brudzeń Duży
13. lipa drobnolistna – w Bądkowie Rochny, obok zabudowań Pana Wacława Skonecznego (390/20),
14. dąb szypułkowy – w Brudzeniu Dużym, na terenie byłej bazy GS (338/26),
15. buk zwyczajny – w Brudzeniu Dużym, przed budynkiem szkoły podstawowej (280/23),
16. 2 buki zwyczajne – w kompleksie leśnym Brudzeń, na koronie skarpy rzecznej (269, 228/25),
17. aleja lipowo-kasztanowcowa składająca się z 44 lip drobnolistnych (320-150/20) i 14 kasztanowców zwyczajnych – w Sikorzu, w parku podworskim (220-150/15),
18. lipa drobnolistna – w Sikorzu, przy starym cmentarzu (390/18)
19. grab zwyczajny o rozdwojonym pniu – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, w pobliżu drogi do leśniczówki (280 i 160/25),
20. sosna zwyczajna (240/18) i grab zwyczajny (270/25), – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, w sąsiedztwie zabudowań byłego PGR-u,
21. klon zwyczajny – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, ok.100 m przed rozwidleniem rzeki (393/35),
22. lipa drobnolistna – w kompleksie leśnym Sikórz, na koronie skarpy, w pobliżu ujścia cieku (386/20),
23. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej w pobliżu Kobiernik (505,335,280/32-25),
24. dąb szypułkowy – w kompleksie leśnym Sikórz, na koronie skarpy w pobliżu Kobiernik (320/20),
25. 5 dębów szypułkowych – w kompleksie leśnym Sikórz, na skraju lasu, w pobliżu Kobiernik ( 344-270/30-26),
26. głaz narzutowy o obwodzie 435 cm i wysokości 80 cm – w Radotkach, na prawym brzegu Skrwy Prawej, powyżej młyna, na terenie Pana Leszka Makowskiego
27. lipa drobnolistna – w Cierszewie, przy zabudowaniach Pani Hanny Sobolewskiej (370/26),
28. topola biała – w Murzynowie, na Wisłą, na wysokości Mazowieckiego Obserwatorium Geograficznego (430/25).
29. Gmina Stara Biała
30. dąb szypułkowy – w Srebrnej, w parku zabytkowym nad stawem (516/ 25),
31. lipa drobnolistna – w Wyszynie, przy drodze (320/ 25),
32. szpaler składający się z 11 lip drobnolistnych – w kompleksie leśnym Brwilno, na skraju lasu (320-120/ 26),
33. 4 lipy drobnolistne – w kompleksie leśnym Brwilno, obok gajówki (396, 323,287,210/ 30),
34. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115 (384,375, 325/ 25),
35. dąb szypułkowy „Mikołaj” – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115 (382/ 25),
36. 4 dęby szypułkowe (365,310,300,275/ 25-28) i sosna zwyczajna (245/28) – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 114c oraz 115h,
37. dąb szypułkowy (330/28) i sosna zwyczajna (280/26) – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115d,
38. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 114 (310, 285 oraz 310 i 315 – rozdwojony pień / 25-28),
39. sosna zwyczajna „Królowa sosen”- w kompleksie leśnym Brwilno, (260/30),
40. sosna zwyczajna – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 121 (236/ 27), (313),
41. klon zwyczajny – w Brwilnie Górnym, na koronie wiślanej skarpy (330/ 22).
42. grab zwyczajny o rozdwojonym pniu – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, w pobliżu drogi do leśniczówki (280 i 160/25),
43. sosna zwyczajna (240/18) i grab zwyczajny (270/25), – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, w sąsiedztwie zabudowań byłego PGR-u,
44. klon zwyczajny – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, ok.100 m przed rozwidleniem rzeki (393/35),
45. lipa drobnolistna – w kompleksie leśnym Sikórz, na koronie skarpy, w pobliżu ujścia cieku (386/20),
46. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej w pobliżu Kobiernik (505,335,280/32-25),
47. dąb szypułkowy – w kompleksie leśnym Sikórz, na koronie skarpy w pobliżu Kobiernik (320/20),
48. 5 dębów szypułkowych – w kompleksie leśnym Sikórz, na skraju lasu, w pobliżu Kobiernik ( 344-270/30-26),
49. głaz narzutowy o obwodzie 435 cm i wysokości 80 cm – w Radotkach, na prawym brzegu Skrwy Prawej, powyżej młyna, na terenie Pana Leszka Makowskiego
50. lipa drobnolistna – w Cierszewie, przy zabudowaniach Pani Hanny Sobolewskiej (370/26),
51. topola biała – w Murzynowie, na Wisłą, na wysokości Mazowieckiego Obserwatorium Geograficznego (430/25).
52. Gmina Stara Biała
53. dąb szypułkowy – w Srebrnej, w parku zabytkowym nad stawem (516/ 25),
54. lipa drobnolistna – w Wyszynie, przy drodze (320/ 25),
55. szpaler składający się z 11 lip drobnolistnych – w kompleksie leśnym Brwilno, na skraju lasu (320-120/ 26),
56. 4 lipy drobnolistne – w kompleksie leśnym Brwilno, obok gajówki (396, 323,287,210/ 30),
57. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115 (384,375, 325/ 25),
58. dąb szypułkowy „Mikołaj” – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115 (382/ 25),
59. 4 dęby szypułkowe (365,310,300,275/ 25-28) i sosna zwyczajna (245/28) – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 114c oraz 115h,
60. dąb szypułkowy (330/28) i sosna zwyczajna (280/26) – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115d,
61. 3
    dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 114 (310, 285 oraz 310 i 315 – rozdwojony pień / 25-28),
62. sosna zwyczajna „Królowa sosen”- w kompleksie leśnym Brwilno, (260/30),
63. sosna zwyczajna – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 121 (236/ 27), (313),
64. klon zwyczajny – w Brwilnie Górnym, na koronie wiślanej skarpy (330/ 22).Gmina Brudzeń Duży
65. lipa drobnolistna – w Bądkowie Rochny, obok zabudowań Pana Wacława Skonecznego (390/20),
66. dąb szypułkowy – w Brudzeniu Dużym, na terenie byłej bazy GS (338/26),
67. buk zwyczajny – w Brudzeniu Dużym, przed budynkiem szkoły podstawowej (280/23),
68. 2 buki zwyczajne – w kompleksie leśnym Brudzeń, na koronie skarpy rzecznej (269, 228/25),
69. aleja lipowo-kasztanowcowa składająca się z 44 lip drobnolistnych (320-150/20) i 14 kasztanowców zwyczajnych – w Sikorzu, w parku podworskim (220-150/15),
70. lipa drobnolistna – w Sikorzu, przy starym cmentarzu (390/18)
71. grab zwyczajny o rozdwojonym pniu – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, w pobliżu drogi do leśniczówki (280 i 160/25),
72. sosna zwyczajna (240/18) i grab zwyczajny (270/25), – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, w sąsiedztwie zabudowań byłego PGR-u,
73. klon zwyczajny – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej, ok.100 m przed rozwidleniem rzeki (393/35),
74. lipa drobnolistna – w kompleksie leśnym Sikórz, na koronie skarpy, w pobliżu ujścia cieku (386/20),
75. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Sikórz, na skarpie rzecznej w pobliżu Kobiernik (505,335,280/32-25),
76. dąb szypułkowy – w kompleksie leśnym Sikórz, na koronie skarpy w pobliżu Kobiernik (320/20),
77. 5 dębów szypułkowych – w kompleksie leśnym Sikórz, na skraju lasu, w pobliżu Kobiernik ( 344-270/30-26),
78. głaz narzutowy o obwodzie 435 cm i wysokości 80 cm – w Radotkach, na prawym brzegu Skrwy Prawej, powyżej młyna, na terenie Pana Leszka Makowskiego
79. lipa drobnolistna – w Cierszewie, przy zabudowaniach Pani Hanny Sobolewskiej (370/26),
80. topola biała – w Murzynowie, na Wisłą, na wysokości Mazowieckiego Obserwatorium Geograficznego (430/25).
81. Gmina Stara Biała
82. dąb szypułkowy – w Srebrnej, w parku zabytkowym nad stawem (516/ 25),
83. lipa drobnolistna – w Wyszynie, przy drodze (320/ 25),
84. szpaler składający się z 11 lip drobnolistnych – w kompleksie leśnym Brwilno, na skraju lasu (320-120/ 26),
85. 4 lipy drobnolistne – w kompleksie leśnym Brwilno, obok gajówki (396, 323,287,210/ 30),
86. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115 (384,375, 325/ 25),
87. dąb szypułkowy „Mikołaj” – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115 (382/ 25),
88. 4 dęby szypułkowe (365,310,300,275/ 25-28) i sosna zwyczajna (245/28) – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 114c oraz 115h,
89. dąb szypułkowy (330/28) i sosna zwyczajna (280/26) – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 115d,
90. 3 dęby szypułkowe – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 114 (310, 285 oraz 310 i 315 – rozdwojony pień / 25-28),
91. sosna zwyczajna „Królowa sosen”- w kompleksie leśnym Brwilno, (260/30),
92. sosna zwyczajna – w kompleksie leśnym Brwilno, oddział 121 (236/ 27), (313),
93. klon zwyczajny – w Brwilnie Górnym, na koronie wiślanej skarpy (330/ 22).

Co to jest użytek ekologiczny?

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z dnia 16.10.1991 r.art.30 ust.1 „Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne „oczka wodne”, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin i zwierząt, w tym miejsca ich sezonowego przebywania lub rozrodu”

W granicach Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego i otuliny powołano 19 użytków ekologicznych, w tym 15 na terenie Parku i 4 w otulinie, łącznie zajmujących powierzchnię 14,06 ha. Użytki ekologiczne w myśl obowiązującej ustawy o ochronie przyrody są powoływane w celu ochrony pozostałości ,,_ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej”. Najczęściej pod ich postacią chronione są naturalne zbiorniki wodne, w tym śródpolne i śródleśne oczka wodne, ale także kępy drzew i krzewów, bagna torfowiska, wydmy, starorzecza. W Brudzeńskim Parku Krajobrazowym głównymi użytkami ekologicznymi są torfowiska. Obiekty, niegdyś traktowano jako nieużytki, a obecnie walory ich zostały docenione jako wzbogacające zróżnicowanie środowiska przyrodniczego.

Odsyłamy do:

Rozporządzenia
Nr 27 Wojewody Mazowieckiego z dnia 29 kwietnia 2003 r. w sprawie wprowadzenia użytków ekologicznych (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 121, poz. 2958).

Zakazy obowiązujące w stosunku do tej formy ochrony oraz sposób jej wprowadzenia określają artykuły: 31a. i 32 Ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. 2001 r. Nr 99 poz. 1079, z późniejszymi zmianami).

W 2008 r. na terenie ośrodka rehabilitacyjnego ptaków przebywało 16 osobników należących do 4 rzędów i 5 gatunków. Ptaki dostarczone zostały przez okolicznych mieszkańców lub znalezione przez pracowników Zespołu parków. Część osobników po rekonwalescencji przekazał nam Azyl dla ptaków, które po kilku dniach zostały wypuszczone a 7 osobników nadal przebywa w ośrodku.

 

 

Tabela rekonwalescentów w Ośrodku w roku 2008

 

Lp.	Rząd	Gatunek	Liczba osob.	Wiek	Dalsze losy
1	wróblowe Passeriformes	Sójka Garrulus glandarius	1	adult.	nadal przebywa w ośrodku (od połowy 2005 r.)
2	sowy Strigiformes	uszatka Asio otus	1	adult.	nadal przebywa w ośrodku
		uszatka Asio otus	4	juv.	Przekazane nam przez „Azyl dla ptaków” a po kilku dniach wypuszczone
		uszatka Asio otus		juv.
		uszatka Asio otus		adult.
		uszatka Asio otus		adult.
3	sowy Strigiformes	puszczyk Strix aluco	1	adult.	1 osob. nadal przebywa w ośrodku
		puszczyk Strix aluco	1	juv.	1 osob. wypuszczony
4	Szponiaste Falconiformes	myszołów Buteo buteo	2	adult.	2 osob. nadal przebywa w ośrodku
		myszołów Buteo buteo		adult.
		myszołów Buteo buteo	3	adult	3 osob. Przekazane nam przez „Azyl dla ptaków” a po kilku dniach wypuszczone
		myszołów Buteo buteo		juv.
		myszołów Buteo buteo		juv.
5	gołębiowe Columbiformes	gołąb miejski Columba livia f. domestic	1	adult.	2 osob. nadal przebywa w ośrodku
		gołąb miejski Columba livia f. domestic	2	adult.
		gołąb miejski Columba livia f. domestic		adult.	1 osob. wypuszczony

 

Najstarsza pensjonariuszka ośrodka

 

Nasza uszatka

Wiecznie spokojny puszczyk

Dwa myszołowy

 

Gołębie miejskie

Introdukcja podkolana białego Plathanthera bifolia (L.) Rich. (fot. 1) przedstawiciela storczykowatych zakończyła się sukcesem. Posadzone na nowych stanowiskach okazy zakwitły pod koniec czerwca wysoko wznosząc swe białe, pachnące kwiaty z charakterystyczną ostrogą.

 

 

Rozległe stanowisko podkolana znajdowało się w otulinie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Czesława Łaszka. W miejscu w którym miano przeprowadzić zabiegi uprawne i zalesienie. To doprowadziło by do zniszczenia storczyków, dlatego też, podjęto decyzję o przeniesieniu podkolana na inne stanowiska. Prace nad introdukcją storczyka trwały od lata 2004 r. Główny ich ciężar spoczywał na pracownikach Nadleśnictwa Celestynów jednakże służby MPK wielokrotnie uczestniczyły w kontrolach i wizjach terenowych dotyczących czynnej ochrony tego gatunku. Koordynatorem całego przedsięwzięcia był dr Roman Muranyi z Ogrodu Botanicznego PAN w Powsinie mający duże doświadczenie przy przeprowadzaniu podobnych zabiegów.

Na początku określono definitywnie, jaki to gatunek podkolana: biały czy zielonawy (osobniki nie kwitnące lub przekwitłe są trudne do odróżnienia). Następnie oszacowano liczebność populacji stanowiska (ponad 400 kwitnących osobników). Naniesiono na mapę jej rozkład przestrzenny. Najbardziej zwarte skupiska pozostawiono w nienaruszonym stanie, gdyż w przyszłości planowane jest objęcie ich ochroną przez powołanie użytku ekologicznego. W dalszej kolejności pobrano próbki gleby dla zbadania jej właściwości (głównie pH) i określono głębokość zalegania charakterystycznych dla podkolanów wrzecionowatych bulw korzeniowych (uzyskano informacje niezbędne do pomyślnego przeprowadzenia przenosin). Okazało się, że na stanowisku naturalnym występuje gleba brunatna właściwa o pH 4,5-5 a optymalny kształt i wymiary bryły korzeniowej zapewniające bezpieczeństwo systemowi korzeniowemu przesadzanych roślin powinny mieć kształt sześcianu o boku 30 cm. Później wytypowano i zbadano 3 powierzchnie zastępcze leżące w mało uczęszczanych rejonach MPK dla zapewnienia lepszej ochrony podkolanom. Przy wyborze kierowano się podobieństwem zbiorowiska roślinnego, typu gleby i jej odczynu, wilgotności oraz warunków świetlnych. Wybór miejsc ze wszech miar okazał się trafny, gdyż stwierdzono tam również glebę brunatną o pH 5-5,5.  Introdukcja podkolana białego Plathanthera bifolia (L.) Rich. (fot. 1) przedstawiciela storczykowatych zakończyła się sukcesem. Posadzone na nowych stanowiskach okazy zakwitły pod koniec czerwca wysoko wznosząc swe białe, pachnące kwiaty z charakterystyczną ostrogą.

Rozległe stanowisko podkolana znajdowało się w otulinie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Czesława Łaszka. W miejscu w którym miano przeprowadzić zabiegi uprawne i zalesienie. To doprowadziło by do zniszczenia storczyków, dlatego też, podjęto decyzję o przeniesieniu podkolana na inne stanowiska. Prace nad introdukcją storczyka trwały od lata 2004 r. Główny ich ciężar spoczywał na pracownikach Nadleśnictwa Celestynów jednakże służby MPK wielokrotnie uczestniczyły w kontrolach i wizjach terenowych dotyczących czynnej ochrony tego gatunku. Koordynatorem całego przedsięwzięcia był dr Roman Muranyi z Ogrodu Botanicznego PAN w Powsinie mający duże doświadczenie przy przeprowadzaniu podobnych zabiegów.

Na początku określono definitywnie, jaki to gatunek podkolana: biały czy zielonawy (osobniki nie kwitnące lub przekwitłe są trudne do odróżnienia). Następnie oszacowano liczebność populacji stanowiska (ponad 400 kwitnących osobników). Naniesiono na mapę jej rozkład przestrzenny. Najbardziej zwarte skupiska pozostawiono w nienaruszonym stanie, gdyż w przyszłości planowane jest objęcie ich ochroną przez powołanie użytku ekologicznego. W dalszej kolejności pobrano próbki gleby dla zbadania jej właściwości (głównie pH) i określono głębokość zalegania charakterystycznych dla podkolanów wrzecionowatych bulw korzeniowych (uzyskano informacje niezbędne do pomyślnego przeprowadzenia przenosin). Okazało się, że na stanowisku naturalnym występuje gleba brunatna właściwa o pH 4,5-5 a optymalny kształt i wymiary bryły korzeniowej zapewniające bezpieczeństwo systemowi korzeniowemu przesadzanych roślin powinny mieć kształt sześcianu o boku 30 cm. Później wytypowano i zbadano 3 powierzchnie zastępcze leżące w mało uczęszczanych rejonach MPK dla zapewnienia lepszej ochrony podkolanom. Przy wyborze kierowano się podobieństwem zbiorowiska roślinnego, typu gleby i jej odczynu, wilgotności oraz warunków świetlnych. Wybór miejsc ze wszech miar okazał się trafny, gdyż stwierdzono tam również glebę brunatną o pH 5-5,5.

W dniu 24 lipca 2008 r. przeprowadzono kontrolę 4 zastępczych stanowisk rzadkiego na terenie MPK storczyka – podkolana białego Platanthera bifolia w ramach monitoringu tego gatunku trwającego 3 lata. W wizji uczestniczyło 5 osób: dwoje pracowników Ogrodu Botanicznego PAN w Powsinie (w tym p. dr R. Muranyi pomysłodawca i koordynator introdukcji tego gatunku), leśniczy Leśnictwa Czarci Dół (Nadleśnictwo Celestynów) oraz 2 pracowników Zespołu Parków Krajobrazowych M, Ch i B (w tym dyrektor p. R. Belina).

Mimo późnego terminu kontroli (pod koniec wegetacji) odnaleziono łącznie 42 osobniki, z czego 13 kwitło (widoczne były jeszcze pędy kwiatostanowe). Dwa lata wcześniej (z przesadzonych w 2005 r. 120 osobników) stwierdzono 77 sztuk, z czego 30 kwitnących a w 2007 r. – 66 okazów w tym aż 48 kwitnących.

Tendencja spadkowa wg pracowników Ogrodu Botanicznego wywołana jest przede wszystkim:

• zbliżającym się końcem życia bulw przesadzonych podkolanów gdyż są one krótkowiecznymi bylinami – żyją ok. 10 lat; obecnie mają przynajmniej 6 lat, ponieważ w momencie przesadzania ze stanowiska naturalnego miały, co najmniej 3 lata (w tym wieku pierwszy raz zakwitają) i rosną na stanowiskach zastępczych kolejne 3 lata
• zacienieniem większości stanowisk przez podrost brzozy brodawkowatej, jeżyny oraz trzęślicę modrą.

Poza tym kontrole w 2007 r. i 2008 r. jednego ze stanowisk nie wykazały żadnego osobnika. Najprawdopodobniej zostało zniszczone przez „botaników” amatorów (np. wykopane rośliny przeniesiono do przydomowego ogródka) lub przez dziki (stwierdzono ślady buchtowania).

Należy wspomnieć, że wynik kontroli prowadzonej w 2008 r. jest zaniżony z uwagi na późny termin jej przeprowadzenia oraz trudne warunki obserwacji przez bujny wzrost ww. gatunków ocieniających stanowiska. Ponadto spadek liczebności jest normalnym objawem starzenia się populacji i dopóki nie stwierdzimy osobników potomnych nie można mówić o pełnym sukcesie introdukcji.

fot. 1. Początki tworzenia pędu kwiatowego (maj)

fot. 2. Przed kwitnieniem (widoczny także uschnięty zeszłoroczny pęd; czerwiec)

fot. 3. Nierozwinięty kwiatostan (czerwiec)

fot. 4. W pełni kwitnienia (czerwiec)

fot. 5. Poszukiwanie podkolanów (lipiec)

fot. 6. Liczenie stwierdzonych osobników (lipiec)

Jak co roku, tak i tej zimy, pracownicy Zarządu Parków Krajobrazowych Mazowieckiego, Chojnowskiego i Brudzeńskiego wzięli udział w kontroli potencjalnych miejsc zimowego przebywania nietoperzy w Mazowieckim Parku Krajobrazowym. Przedsięwzięcie, o którym mowa, miało miejsce 2 lutego i było częścią ogólnopolskiej akcji XIX Dekady Spisu Nietoperzy. Jej przebiegiem kierował dr Grzegorz Lesiński – chiropterolog ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Czas akcji został wybrany nieprzypadkowo. Zima jest bowiem okresem hibernacji nietoperzy – łatwiej jest wtedy śledzić zmiany liczebności i tym samym określać trendy populacyjne poszczególnych gatunków. Pomocne jest również to, że nietoperze wykazują dość ścisły związek z konkretnymi zimowiskami i nierzadko przeczekują kolejne zimy w tych samych schronieniach, a nawet tych samych „ulubionych” miejscach w obrębie jednego zimowiska.

 

Potencjalne kryjówki wytypowano w oparciu o znajomość zwyczajów i wymagań nietoperzy. Zwierzęta te, aby odbyć hibernację, potrzebują miejsc, w których temperatura powietrza mieści się w granicach od 00C do 80C. Zbyt duża temperatura otoczenia powoduje bowiem wzrost metabolizmu i szybsze wyczerpywanie się zimowych zapasów, tj. zgromadzonego latem i jesienią podskórnego tłuszczu.

Drugim, obok temperatury, ważnym czynnikiem warunkującym prawidłowy przebieg hibernacji jest wilgotność powietrza. Pożądaną przez nietoperze jest duża wilgotność, dzięki której ograniczają one w organizmie straty wody, wydalanej przez skórę, ale również w postaci moczu.

Warunki zimowych kryjówek nietoperzy najczęściej spełniają różnego rodzaju podziemia. Na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego ich rolę pełnią najczęściej przydomowe piwnice i ziemianki oraz pozostałości fortyfikacji z czasów II wojny światowej.

W trakcie opisywanego spisu skontrolowano 17 takich miejsc i w 4 z nich stwierdzono przebywanie łącznie 10 nietoperzy. Osobniki te należały do 2, spośród 21 stwierdzonych i 19 stale występujących gatunków w Polsce. Więcej – bo 8 sztuk – rozpoznano jako gacki brunatne Plecotus auritus (Gajówka Goździk – 1, Ponurzyca – 2, Regut – 4, Góraszka – 1), 2 sztuki jako gacki szare Plecotus austriacus (Porzurzyca – 2).

Oba gatunki gacków są nietoperzami małymi. Wyróżniają je bardzo długie, stykające się u nasady uszy, które osiągają długość przedramienia (30-40 mm). Zbliżony pokrój i biologia sprawiają, że są parą gatunków trudną do odróżnienia.

W okresie zimowego letargu, podstaw do rozróżnienia tych gatunków dostarcza m.in. barwa ciała. I tak, u gacka szarego wierzch ciała jest szary, szarobrązowy lub szarooliwkowy, natomiast spód jest białawy lub jasnoszary, niekiedy z żółtawymi plamami w okolicach piersi. Z kolei u gacka brunatnego wierzch ciała jest brązowy, brązowoszary lub brązowożółty, a spód białawy lub jasnoszary z żółtym nalotem i żółtobrązowymi plamami w okolicach piersi i ramion. Dodatkowo, barwy grzbietowej i brzusznej części ciała są u gacka szarego bardziej skontrastowane niż u gacka brunatnego.

Drugą widoczną różnicą między wymienianymi gatunkami jest kolor i kształt pyszczka. Nieowłosione części pyszczka gacka szarego zawsze są ciemne, szaro pigmentowane, podczas gdy u gacka brunatnego przeważnie są one barwy cielistej. Poza tym pyszczek u gacka szarego jest bardziej „wydłużony” niż u gacka brunatnego, u którego to wokół nozdrzy występują łatwo zauważalne fałdy skórne (rozdęcia).

Zaskakująco mała liczba nietoperzy zimujących w skontrolowanych miejscach, jest prawdopodobnie wynikiem przemarznięcia tych kryjówek w czasie sięgających –300C styczniowych mrozów. Wniosek ten zdają się potwierdzać obserwacje poczynione podczas oględzin znanych już wcześniej, a teraz nie zasiedlonych kryjówek. Były one przechłodzone (temp. < 00C) i pokryte od wewnątrz szronem i lodem.

Świadomi istnienia wielu jeszcze nie opisanych kryjówek nietoperzy, pracownicy Zarządu Parków Krajobrazowych zbierają informacje na temat miejsc – tak zimowego, jak i letniego – bytowania tych zwierząt. Wszelkie informacje są przyjmowane pod numerem 022 779 26 94.

 

Tekst: Tomasz Radziewicz
Zdjęcia: Przemysław Skrzypiec-Nowak

 

Lit.: Poznajemy nietoperze. ABC wiedzy o nietoperzach, ich badaniu i ochronie. Praca zbiorowa pod redakcją Marka Kowalskiego i Grzegorza Lesińskiego; Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Nietoperzy, Warszawa 2000.

Gacek brunatny (Ponurzyca)

Gacek brunatny (Regut)

Gacek szary (Ponurzyca)

W 2003 roku po raz trzeci w Mazowieckim Parku Krajobrazowym dokonano reintrodukcji (ponownego wsiedlenia w środowisko w którym niegdyś występował) jednego z najszybszych lotników wśród ptaków – sokoła wędrownego.

Przedsięwzięcie to realizowane jest w ramach ogólnopolskiego programu restytucji populacji sokoła wędrownego.

 

Począwszy od lat pięćdziesiątych ub. wieku obserwuje się na obszarze całego światowego areału występowania tego gatunku katastrofalny wręcz spadek liczebności jego populacji.

Głównym powodem zaniku sokołów wędrownych było destrukcyjne działanie środków ochrony roślin z grupy chlorowanych węglowodorów, krążących z obiegiem materii w ekosystemach i kumulujących się w łańcuchach pokarmowych układów biocenotycznych których końcowymi ogniwami są m.in. ptaki drapieżne. W ich organizmach dochodziło do nadmiernego odkładania się substancji toksycznych co powodowało poważne zakłócenia w procesie rozrodczym.

W Mazowieckim Parku Krajobrazowym istnieją odpowiednie warunki siedliskowe dla osiedlania sokołów należących do ekotypu nadrzewnego (gnieżdżącego się na drzewach), który dawniej występował na Niżu Polskim. Poza populacją leśną w naszym kraju trwają też prace nad odtworzeniem populacji zasiedlających góry i miasta. Wsiedlanie sokołów odbywa się tzw. metodą oblotu. Do umieszczonej na drzewie zamkniętej platformy ze sztucznym gniazdem włożone zostały 9 czerwca trzy młode trzytygodniowe pisklęta ( 2 samczyki i samiczka). Przy pomocy specjalnej windy dostarczane im było pożywienie (kurczęta i gołębie).

W dniu 25 czerwca otwarta została platforma i sokoły wyleciały z „gniazda”. Do czasu całkowitego usamodzielnienia się w „gnieździe” będzie wykładany pokarm. Gdy ptaki zaprzestaną z niego korzystać, oznaczać to będzie że zaczęły już same polować.

Pisklęta sokoła wyhodowano w Stacji Badawczej Polskiego Zawiązku Łowieckiego w Czempiniu a zakupione zostały ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Łącznie w MPK reintrodukowano już 8 sokołów.

W celu łatwiejszej identyfikacji w terenie sokoły oprócz „zwykłej” obrączki z numerem, posiadają także obrączkę w kolorze zielonym która wskazuje że są ptakami z populacji leśnej, mieszczuchom przydzielono barwę złocistą a góralom czerwoną.

Mimo prowadzenia od kilku lat reintrodukcji w kilku rejonach Polski, leśnej populacji sokoła wędrownego, nie udało się odnaleźć gniazda zajętego (sokoły nie budują gniazd tylko zajmują stare innych ptaków np. kruków, jastrzębi) przez „dziką” parę sokołów wypuszczonych w ramach reintrodukcji a co za tym idzie stwierdzić pomyślnego wyprowadzenia młodych (sukces lęgowy). Być może sytuacja taka jest wywołana silną presją drapieżników, w tym skrzydlatych (jastrząb) i ptaków krukowatych które nękają sokoły.

Dlatego też apelujemy do obserwatorów ptaków, o przesłanie do Zarządu Parków wszelkich informacji o zaobserwowanych sokołach wędrownych.

Region kołbielski położony jest w południowo-wschodniej, prawobrzeżnej części Mazowsza, około 35-50 km od Warszawy. Na wschodzie sąsiaduje z Podlasiem, na zachodzie z doliną Wisły, zaś cały teren leży w dorzeczu rzeki Świder, prawobrzeżnego dopływu Wisły, której ujście znajduje się pod Otwockiem.

Stolicą regionu jest Kołbiel – osada założona na początku XIV w., której nazwa wywodzi się od ludowego określenia grząskiego bagna lub podmokłych łąk. Inne ważne miejscowości regionu to: Garwolin, Mińsk Mazowiecki, Siennica, Celestynów, Rudzienko.

Głównym walorem regionu jest wyjątkowo bogaty folklor.

 

Cechy charakterystyczne regionu kołbielskiego:

 

Wycinankarstwo

wycinanki kołbielskie uważane są przez badaczy za jedne z najstarszych, z których wywodzi się twórczość innych regionów. Wykonywano je dla dekoracji chaty w okresach świątecznych (Boże Narodzenie, Wielkanoc). Można było spotkać białe „firanki” z bibuły na oknach, białe lub żółte wycinanki na ciemnych belkach pod sufitem i takie same kolorowe na bielonych ścianach izby. Charakterystycznym motywem wycinanek kołbielskich są drzewa, koguty, kokoszki, koła i wieloboki.

 

Strój

cechy charakterystyczne stroju kołbielskiego to długa spódnica w podłużne kolorowe pasy, zwana „sorcem”, fartuch wiązany w pasie długości spódnicy w pasy poprzeczne lub podłużne („zapaska”) i fartuch naramienny, narzucany czasem na głowę – konieczne uzupełnienie kołbielskiego stroju. Na głowie kobiety nosiły zwykle kolorowe chusty. Mężczyźni chodzili zwykle w lnianych koszulach, na które zakładali kaftany (przypominające marynarkę), a w zimie jeszcze sukmany, zwane też „burkami” lub „kapotami”, przepasane wełnianym pasem. Częstym nakryciem głowy był kapelusz lub rogatywka.

 

Budownictwo

chaty w regionie kołbielskim były zwykle drewniane, kryte strzechą, z dachem czterospadowym i glinianą podłogą. Ustawiano je szczytem do drogi, a wejście znajdowało się w ścianie frontowej od strony podwórza. Wnętrze chaty składało się najczęściej z sieni (rodzaj „przedpokoju”) i izby, czasem dodatkowym pomieszczeniem był alkierz, gdzie spano, myto się, przechowywano ubrania i sprzęt gospodarski.

• architektura wsi, domy mieszkalne:

lp	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Regut	Celestynów	Otulina
2	Ponurzyca – Kresy	Celestynów	Park
3	Ponurzyca – Rynek	Celestynów	Park
4	Dąbrówka	Celestynów	Otulina

• Zabudowania gospodarcze:

lp	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Aleksandrów	W-wa Wawer	Park
2	Regut	Celestynów	Otulina

• Żurawie studzienne:

lp	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Dąbrówka, ul. Mazowiecka	Celestynów	Otulina

• Dworki szlacheckie, pałace

lp	Nazwa	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Dworek myśliwski	Pogorzel, Ośrodek. „Pol Hotel”	Celestynów	Otulina
2	Dwór ks. Królikowskiej	Zamajdan Olszyny	Wiązowna	Park
3	Dwór Radzińskich	Celestynów, ul. Otwocka 18	Celestynów	Otulina

• Wille

lp	Nazwa	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Willa Jankowskiego	Lasek Strzępki	Celestynów	Otulina
2	Willa „Zameczek”	Zagórze	Wiązowna	Park
3	Willa „Soplicówka” – Muzeum Ziemi Otwockiej	Otwock, ul. Narutowicza	Otwock	Park

• Kościoły

lp	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Celestynów, Pl. Św. Kazimierza	Celestynów	Otulina
2	Stara Wieś	Celestynów	Otulina
3	Otwock – Śródborów, ul. Ujejskiego	Otwock	Otulina

• Cmentarze

lp	Nazwa	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Cmentarz żydowski	Anielin	Karczew	Park
2	2 mogiły zasłużonych lekarzy	Zagórze	Wiązowna	Park
3	Kwatera wojenna	Aleksandrów, ul. Złotej Jesieni	W-wa Wawer	Otulina
4	Cmentarz ofiar II Wojny Światowej	Rez. im. Króla Jana Sobieskiego, ul. Kościuszkowców	W-wa Praga Południe	Park
5	Samotna mogiła	Leśnictwo Zbójna Góra	W-wa Wawer	Park
6	Zbiorowa mogiła	Leśnictwo Zbójna Góra	W-wa Wawer	Park

• Kapliczki

lp	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Regut, ul. Nowowiejska	Celestynów	Otulina
2	Regut, ul. Modrzewiowa	Celestynów	Otulina
3	Dąbrówka, ul. Strażacka	Celestynów	Otulina
4	Wieś Lasek	Celestynów	Otulina
5	Las w okolicy Zagórza	Wiązowna	Park
6	Wieś Skorupy	Kołbiel	Otulina
7	Wieś Jatne	Celestynów	Otulina
8	Wieś Skorupy	Kołbiel	Otulina
9	Wieś Dyzin	Celestynów	Otulina
10	Wieś Karpiska	Kołbiel	Otulina
11	Koło „Gajówki Goździk”	Celestynów	Park
12	Przy drodze (tzw Betonce) Janów – Pogorzel W-wska	Karczew	Park
13	Wieś Kąty	Kołbiel	Otulina
14	Wieś Zabieżki, ul. Żurawinowa	Celestynów	Otulina
15	Wieś Chrząszczówka	Kołbiel	Otulina
16	Aleksandrów, ul. Ks.Szulczyka	W-wa Wawer	Otulina
17	Leśnictwo Torfy, przy trakcie Torfy – Tabor, oddział 288	Celestynów	Park
18	Stara Wieś, ul. Fabryczna	Celestynów	Otulina
19	Cmentarz w Celestynowie, ul. Otwocka	Celestynów	Otulina
20	Wieś Dąbrówka, ul Boczna	Celestynów	Park
21	Regut, Pl. Św. Floriana	Celestynów	Otulina
22	Celestynów, Pl. Św. Kazimierza	Celestynów	Otulina
23	Ponurzyca Rynek	Celestynów	Park
24	Ponurzyca (w lesie)	Celestynów	Park

• Krzyże przydrożne

lp	Nazwa	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Krzyż metalowy	Dąbrówka, ul. Mazowiecka	Celestynów	Otulina
2	Krzyż betonowy	Dąbrówka, ul. Mazowiecka	Celestynów	Otulina
3	Krzyż drewniany	Dyzin	Celestynów	Otulina
4	Krzyż – pomnik	Przy drodze Celestynów-Gózd, oddział 320	Celestynów	Park
5	Krzyż metalowy	Skrzyżowanie dróg: Kołbiel-Gózd i Stara Wieś	Kołbiel	Otulina
6	Krzyż drewniany	Skorupy, przy drodze Skorupy – Stara Wieś	Kołbiel	Otulina
7	Krzyż drewniany	Wieś Skorupy	Kołbiel	Otulina
8	Krzyż metalowy	Wieś Jatne	Celestynów	Otulina
9	Krzyż metalowy	Skorupy, przy drodze Stara Wieś – Skorupy	Kołbiel	Otulina
10	Krzyż metalowy	Gózd, przy drodze Celestynów – Kołbiel	Kołbiel	Park
11	Krzyż drewniany	Wieś Gózd	Kołbiel	Otulina
12	Krzyż metalowy	Wieś Dyzin	Celestynów	Otulina
13	Krzyż drewniany	Wieś Karpiska	Kołbiel	Otulina
14	Krzyż metalowy	Stara Wieś, ul. Fabryczna	Celestynów	Otulina
15	Krzyż drewniany	Karpiska	Kołbiel	Otulina
16	Krzyż drewniany	Celestynów, ul. Prosta	Celestynów	Park
17	Krzyż drewniany	Regut, ul. Wiatraczna	Celestynów	Otulina
18	Krzyż metalowy	Dąbrówka, przy drodze do wsi Lasek	Celestynów	Park
19	Krzyż drewniany	Pogorzel, ul Brzozowa	Celestynów	Otulina
20	Krzyż metalowy	Augustówka, ul. Kolejowa	Osieck	Otulina
21	Krzyż drewniany	Augustówka, ok. 30 m od zbiegu ulic Augustówka – Ocznia i Augustówka – Jaźwiny	Osieck	Otulina
22	Krzyż metalowy	Glina, ul. M. Dąbrowskiej	Celestynów	Park
23	Krzyż drewniany	Glina, ul. Otwocka	Celestynów	Otulina
24	Krzyż drewniany	Regut, Pl. Św. Floriana	Celestynów	Otulina
25	Krzyż metalowy	Regut, skrzyżowanie dróg Mińsk Mazowiecki – Grójec (droga nr 50) i Regut – Celestynów	Celestynów	Park
26	Krzyż metalowy	Regut, ul Spacerowa	Celestynów	Otulina
27	Krzyż metalowy	Regut, ul. Wiatraczna	Celestynów	Otulina
28	Krzyż drewniany	Celestynów, ul. Obrońców Pokoju	Celestynów	Otulina
29	Krzyż metalowy	Regut, ul. Sportowa	Celestynów	Otulina
30	Krzyż betonowy	Tabor, naprzeciwko posesji 8	Celestynów	Park
31	Krzyż drewniany	Ponurzyca Rynek	Celestynów	Park
32	Krzyż tzw. „Krzyż leśników”	Leśnictwo Czarci Dół, przy skrzyżowaniu dróg Osieck – Zabieżki i Augustówka – Ponurzyca	Osieck	Park
33	Krzyż metalowy	Warszawice	Sobienie Jeziory	Otulina
34	Krzyż drewniany	Okolice Ponurzycy	Celestynów	Park
35	Krzyż betonowy	Ponurzyca, przy drodze Ponurzyca – Karpiska	Celestynów	Park
36	Krzyż betonowy	Tabor	Celestynów	Park

• Pomniki pamięci

	Nazwa	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Pomnik Bohaterów „Akcji Celestynów”	Celestynów, przy stacji PKP, Plac im ppor Stanisława KOTOROWICZA ps. „CROWN” cc i ppor Włodzimierza STYSŁY ps. „Jan II”	Celestynów	Otulina
2	Pomnik dziesięciolecia niepodległości	Celestynów, pl. Św. Kazimierza	Celestynów	Otulina
3	Pomnik pomordowanych w czasie okupacji hitlerowskiej	Celestynów, pl. Św. Kazimierza	Celestynów	Otulina
4	Pomnik pamięci	Os. Zielona	Wesoła	Park
5	Tablica pamiątkową	Okolice wsi Zamajdan	Wiązowna	Park
6	Pomnik poległym lotnikom alianckim	Skrzyżowanie szlaków PTTK, żółtego i zielonego	Józefów	Park
7	Pomnik „Żołnierzom Ruchu Oporu”	Pogorzel Warszawska	Celestynów	Park
8	Pomnik Pamięci	Augustówka Ocznia	Osieck	Otulina
9	Kamień pamiątkowy	Leśnictwo Torfy, oddział 237d	Karczew	Park
10	Pomnik pamięci żołnierzy AK	Celestynów, Skrzyżowanie ulic Obrońców Pokoju i Prostej	Celestynów	Park
11	Pomnik pamięci Maksymiliana Załęskiego	Pogorzel, „Pol Hotel”	Celestynów	Otulina

• Inne obiekty

	Nazwa	Lokalizacja	Gmina	Park / Otulina
1	Budynek stacji PKP	Celestynów, Plac im ppor Stanisława Kotorowicza ps. „CROWN” cc i ppor Włodzimierza Stysły ps. „Jan II”	Celestynów	Otulina
2	Budynek byłej szkoły	Ponurzyca Rynek	Celestynów	Park
3	Tzw. Czarcie Kościoły	Leśnictwo Czarci Dół	Osieck	Park
4	Umocnienia obronne z okresu II Wojny Światowej	Leśnictwo Torfy oddział 265 tzw „Dąbrowiecka Góra”, przy drodze Karczew – Celestynów	Karczew	Park
5	Umocnienia obronne z okresu II Wojny Światowej	Emów, ul. Sosnowa	Wiązowna	Park
6	Cegielnia	Celestynów, ul. Prosta	Celestynów	Park
7	Cegielnia	Kąciki	Osieck	Park
	Umocnienia obronne z okresu II Wojny Światowej	w lesie za lotniskiem w Góraszce, przy drodze Wiązowna – Aleksandrów	Wiązowna	Park

1. „Przez lasy celestynowsko-otwockie” – R1
   • długość: 10 000 m
   • charakter: przyrodniczo-historyczna
   • autor: MPK

   Ścieżka wiedzie przez kompleks borów celestynowsko-otwockich i ukazuje cenne historycznie zabytki z okresu międzywojennego i II Wojny Światowej. Mapa ścieżki.

2. „Celestynowskie rezerwaty” – R2
   • długość: 14 500 m
   • charakter: przyrodniczo-historyczna
   • autor: MPK

   Ścieżka prowadzi wokół malowniczo położonej miejscowości Celestynów, otoczonej przez kompleks lasów z 3 leśno-torfowiskowymi rezerwatami przyrody oraz wieś Skorupy, kultywującą folklor kołbielski. Mapa ścieżki.

3. „Na styku cywilizacji i chronionej przyrody” – R3
   • długość: 25 200 m
   • charakter: przyrodniczo-historyczna
   • autor: MPK

   Ścieżka wiedzie przez miasta Otwock, Karczew i wieś Janów oraz przez fragment otaczających lasów ukazując zróżnicowanie kulturowe i przyrodnicze.

4. „Szlakiem torfowisk” – R4
   • długość: 21 700 m
   • charakter: etnograficzno-przyrodnicza
   • autor: MPK

   Ścieżka prowadzi przez kilka wsi związanych z kulturą i folklorem kołbielskim, przez dwa leśno-torfowiskowe rezerwaty przyrody oraz przez tereny pradoliny Wisły.

5. 5. „Szlakiem rezerwatów przyrody południowej części MPK” – R5
   • długość: 28 600 m
   • charakter: przyrodniczo-historyczna
   • autor: MPK

   Ścieżka prowadzi przez 6 rezerwatów przyrody położonych w lasach będących pozostałością po dawnej Puszczy Osieckiej umożliwiając poznanie dużej różnorodności siedlisk borowych jak również przez wsie Zabieżki, Skorupy i Gózd ukazując folklor kołbielski i pozostałości dawnej wiejskiej architektury.

6. „Gościńcami przez bory” – R6
   • długość: 19 500 m
   • charakter: przyrodniczo-historyczna
   • autor: MPK

   Ścieżka pozwala zapoznać się z otaczającymi Otwock borami sosnowymi, na trasie znajduje się kilka pomników przyrody, rezerwat faunistyczny oraz umocnienia obronne z okresu II Wojny Światowej.

7. „Traktami przez dawną Puszczę Osiecką” – R7
   • długość: 22 500 m
   • charakter: historyczno-przyrodnicza
   • autor: MPK

   Na trasie ścieżki możemy poznać bogatą historię, kulturę i folklor najstarszych miejscowości Mazowieckiego PK – Kołbieli i Osiecka oraz różnorodność siedlisk borowych, będących pozostałością po dawnej Puszczy Osieckiej.

8. „Wsród borów”” – R8
   • długość: 12 400 m
   • charakter: historyczno-przyrodnicza
   • autor: MPK

   Opis trasy do ściągnięcia sciezki_dydaktyczne.pdf

9. „Szlakiem Wsi Mazowieckich” – R9
   • długość: 12 400 m
   • charakter: historyczno-przyrodnicza
   • autor: MPK

   Opis trasy do ściągnięcia sciezki_dydaktyczne.pdf