Kategoria: Zwierzęta MPK

W 2018 roku na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego zrealizowano projekt dotyczący ochrony nietoperzy. Zadanie zostało zrealizowane dzięki dofinansowaniu z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie.

Badania nad stanem nietoperzy w MPK realizowane są od lat 2003/2004, kiedy rozwieszono na terenach leśnych pierwsze budki. Są one miejscem schronienia nietoperzy w czasie dnia w okresie od wiosny do jesieni. Zimą niektóre gatunki hibernują np. w piwnicach, studniach, na strychach, w podziemnych schronach, dziuplach lub odlatują do cieplejszych rejonów Europy.

Obecnie na terenie Parku zlokalizowanych jest siedem powierzchni badawczych z rozwieszonymi budkami, które są systematycznie kontrolowane pod względem gatunku oraz liczebności ich zasiedlenia.

W ramach projektu dzięki dofinansowaniu z WFOŚiGW w Warszawie udało się:

·         Zakupić i wymienić najstarsze budki dla nietoperzy typu Stratmann (modyfikowane z papą), rozwieszone w latach 2003/2004;

·         Prowadzić kontrolę zasiedlania budek przez nietoperze (od kwietnia do listopada);

·         Prowadzić nocne odłowy nietoperzy w specjalistyczne sieci chiropterologiczne;

·         Prowadzić kontrolę zimowych miejsc hibernacji nietoperzy na terenie MPK i otuliny;

·         Wykonać prace naprawcze i adaptacyjne piwnicy na terenie Ośrodka edukacyjnego „Baza Torfy”

Wynikiem prac jest m.in. zasiedlenie budek na powierzchni badawczej „Torfy” w czerwcu 2018 roku, które wynosiło pawie 40 % .

Budki w MPK z reguły zasiedlane są przez cztery gatunki, natomiast podczas odłowów schwytano w sieci 5 gatunków nietoperzy.

Dużym sukcesem jest stwierdzenie przez dr hab. Grzegorza Lesińskiego na terenie Parku w 2018 roku  kolejnego gatunku – borowiaczka. Został on odłowiony w sieci w jednym z kompleksów leśnych Parku. Do tej pory badania chiropterofauny w MPK przy współpracy z dr hab. Grzegorzem Lesińskim ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (specjalistą zajmującym się nietoperzami) potwierdziły obecność 12 z 26 gatunków występujących w Polsce. Są to:

·         Nocek duży Myotis myotis;

·         Nocek Natterera Myotis nattereri;

·         Nocek Brandta Myotis brandtii;

·         Nocek wąsatek Myotis mystacinus;

·         Nocek rudy Myotis daubentonii;

·         Mroczek późny Eptesicus serotinus;

·         Karlik większy Pipistrellus nathusii;

·         Borowiec wielki Nyctalus noctula;

·         Borowiaczek (Borowiec leśny) Nyctalus leisleri;

·         Gacek brunatny Plecotus auritus;

·         Gacek szary Plecotus austriacus;

·         Mopek Barbastella barbastellus.

Należy pamiętać, że wszystkie gatunki nietoperzy występujące w Polsce objęte są ochroną ścisłą. Będziemy również wdzięczni za wszelkie informacje dotyczące miejsc bytowania lub hibernacji nietoperzy na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

„Czynna ochrona nietoperzy na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka” dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w formie dotacji w kwocie 20 000,00 zł.”

Podstawowym celem zadania było zwiększenie liczebności traszki grzebieniastej Triturus cristaus i kumaka nizinnego Bombina bombina na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka, gatunków chronionych z mocy prawa krajowego (Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt) oraz prawa europejskiego (wymienione w II i IV Załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

Jednym z działań realizowanych przez Mazowiecki Zespół Parków Krajobrazowych jest czynna ochrona gatunków zwierząt. Przedsięwzięcie to zakłada wzmocnienie populacji traszki grzebieniastej i kumaka na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

Co roku ze stawów i podmokłych łąk narażonych na wysychanie lub okresowy niedobór wody, na których stwierdzono występowanie tych płazów pobierano ich jaja w celu odchowania i wypuszczenia osobników do środowiska naturalnego. Pobór jaj i skrzeku przeprowadzono w kwietniu i maju 2016 roku. Jaja traszki grzebieniastej pobrano ze zbiorników wodnych a skrzek kumaków pobrano z terenu torfowiska „Bagno Całowanie”, obszaru Natura 2000 położonego w południowej części Parku. Poszukiwano ich wzdłuż linii brzegowej na roślinności wodnej, bowiem traszka grzebieniasta pojedynczo zawija złożone jaja w liście w specyficzny sposób,a kumak w luźnych pakietach przyczepionych do łodyg roślin. Zarodków nie odwija się z liści ale pobiera wraz z całą rośliną (w pierwszej kolejności pobiera się te rośliny rosnące przy samym brzegu, gdyż najbardziej narażone są na wahania stanu wody i zmienne warunki wilgotnościowe. Pobrane jaja umieszczono w wypełnionych wodą faunaboxach (woda amortyzuje wstrząsy i ochrania jaja przed nadmiernym wysuszeniem) osobnych dla każdego miejsca i oznakowanych następnie przewożono je do siedziby Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych i do laboratorium SGGW w Warszawie.

Osobniki po wylęgu karmiono pokarmem naturalnie występującym w środowiskum, a w celu zmniejszenia zagęszczenia i przypadków kanibalizmu rozdzielano do akwariów. Po osiągnięciu odpowiedniego wieku (tj. zanik skrzeli zewnętrznych u traszki i zanik ogona u kumaka) osobniki zostały przetransportowane do zbiorników wodnych, skąd zostały uprzednio pobrane jaja, tak aby nie ingerować w pulę genową populacji.

Ostatecznie w 2016 roku pobrano 163 jaja traszki grzebieniastej Triturus cristatus, wypuszczono 78 osobników dorosłych i 87 jaj kumaka nizinnego Bombina bombina a wypuszczono 41 osobników.

Innym ważnym elementem tego zadnia jest monitoring warunków wilgotnościowych poprzez pomiar zwierciadła wody gruntowej. Realizowany jest on na glebach torfowych (bagiennych) i pobagiennych (odwodnionych) „Bagna Całowanie” w Mazowieckim Parku Krajobrazowym. Pomiar uwilgotnienia tych terenów jest niezwykle istotny do identyfikacji i monitoringu procesów zachodzących w glebach, jak również dla gatunków roślin i zwierząt występujących na tym obszarze. Wiele procesów fizycznych i chemicznych tych gleb jest ściśle powiązana z uwilgotnieniem. Aby chronić to siedlisko zwierciadło wody na terenach torfowych powinno znajdować się jak najbliżej powierzchni terenu i wahać się w przedziale od 0 do 30 cm. Należy również wskazać, że położenie poziomu wody gruntowej ma bezpośredni wpływ na poziom lustra w zbiornikach wodnych, w których gody obywają gatunki zwierząt w tym traszka grzebieniasta i kumak nizinny.

W przypadku niniejszego obszaru tematyką badań było zaleganie poziomu wody gruntowej w piezometrach zlokalizowanych na działkach będących w zarządzie MZPK. Punkty kontrolno – pomiarowe składają się z dwóch piezometrów:

– Płytsze umieszczone w glebie organicznej do głębokość od 1 do 1,5 m;

– Głębsze sięgające do gleby mineralnej i spongu warstwy torfu (średnia głębokość piezometrów ok. 3,5 m).

Pomiar poziomu zwierciadła wody wykonywano w cyklicznych odstępach czasu przy jednoczesnym pomiarze opadów. W tym celu zainstalowano dwa automatyczne deszczomierze (jeden z nich położony w bliskiej odległości od analizowanego obszaru/ działek MZPK).

W 2016 r. pomiary położenia wód gruntowych rozpoczęto 1 kwietnia bazując na wcześniej zainstalowanych 15 punktach kontrolno – pomiarowych. Bieżący rok przyniósł kolejną wiosnę i początek lata z suszą atmosferyczną.
W poszczególnych analizowanych miesiącach od początku kwietnia do końca października, opady atmosferyczne były stosunkowo niewielkie. Prowadzone badania terenowe potwierdziły, ze w trakcie okresu letniego na skutek relatywnie niskich opadów, a nawet częściowo ich braku, poziomy wód gruntowych na torfowisku znacznie się obniżyły. Najniższe zanotowane spadki wystąpiły w miesiącu wrześniu i wynosiły od 60 do prawie 100 cm zalegania zwierciadła wód gruntowych poniżej powierzchni terenu.

Jedynie poprzez budowę zastawek, oczyszczanie rowów melioracyjnych i racjonalną gospodarkę wodną możemy zahamować proces degradacji torfowiska oraz wysychania niewielkich zbiorników wodnych, w których odbywają gody traszki i kumaki, a wymienione działania wpłyną na ochronę lokalnych populacji nie tylko tych płazów.

„Identyfikacja zagrożeń wynikających ze zmian stosunków wodnych siedlisk traszki grzebieniastej Triturus cristatus i kumaka nizinnego Bombina bombina oraz ich reintrodukcja na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji w kwocie 10 000,00 zł.”

Galeria (fot.archiwum MZPK):

Ośrodek Rehabilitacji Ptaków w Mazowieckim Parku Krajobrazowym zlokalizowany jest przy siedzibie Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych w Otwocku  ul. Sułkowskiego 11. Od 2003 roku przyjmujemy ranne, chore i osłabione osobniki ptaków w celu udzielenia im pomocy.

Podopiecznymi Ośrodka są najczęściej pisklęta, osobniki młodociane, które po odkarmieniu i doprowadzeniu do odpowiedniej kondycji przywracane są do środowiska naturalnego. W większości ptaki dostarczone zostały przez mieszkańców z terenu Parku Krajobrazowego, turystów i Straż Miejską.

Ilość udzielonej pomocy ptakom prezentuje poniższa tabela.

Występująca na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego orzesznica Muscardinus avellanarius to najmniejszy ssak z rodziny pilchowatych Gliridae, wielkością podobny do myszy. Cechą charakterystyczną tego gatunku są duże czarne oczy, małe zaokrąglone uszy, owłosiony ogon, żółtaworude umaszczenie z jaśniejszym spodem ciała.

Aktywna jest w sezonie wiosenno-jesiennym, na zimę zapada w sen trwający zwykle od października do kwietnia. Przystosowana do nocnego i nadrzewnego trybu życia w różnych siedliskach (takich ja: grądy, bory, prześwietlone lasy z podszytem dębowymi leszczynowym oraz roślinami zielnymi). Bazę pokarmową stanowią: pąki, pędy, nasiona, owoce drzew i krzewów oraz owady.
W ramach badań nad orzesznicą w 2015 roku w Mazowieckim Parku Krajobrazowym dokonano naprawy oraz kontroli rozwieszonych budek w trzech wybranych powierzchniach badawczych. Budki te są charakterystyczne gdyż wejście do skrzynki znajduje się od strony pnia, zamontowane są na drzewach na wysokości ok 2 m od powierzchniziemi.Osobniki orzesznicy zakładają w budkach kuliste gniazda zbudowane z trawy, liści i mchu.

Wyniki przeprowadzonej kontroli potwierdziły występowanie tego gatunku w kilku miejscach na terenie Parku. W budkach oprócz osobników orzesznicy wykazano gniazdowanie innych przedstawicieli fauny: sikor, muchołówek, os, szerszeni oraz myszy leśnej.

Zadnie udało się zrealizować dzięki dofinansowaniu przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie.

W roku 2015 w Mazowieckim Parku Krajobrazowym kontynuowano prace mające na celu rozpoznanie chiropterofauny i ochronę nietoperzy. Stosując standardowe metody przyjęte w ramach badań ogólnopolskich, w czasie dekady spisu nietoperzy, prowadzonej w lutym, skontrolowano trzy przydomowe piwnice i cztery militarne schrony, stwierdzono w nich zimowanie jednego gatunku – gacka brunatnego Plecotus auritus.

Fakt ten można wytłumaczyć stosunkowo łagodną zimą, podczas której nietoperze mogły przezimować również w niektórych obiektach nadziemnych (budynki), a nie wyłącznie w obiektach podziemnych. Zimowanie innych gatunków nietoperzy (gacek szary Plecotus austriacus, mopek Barbastella barbastellus i nocek Natterera Myotis nattereri) w kontrolowanych obiektach zarejestrowano przede wszystkim w trakcie stosunkowo mroźnych zim.

Kontynuowano również kontrole skrzynek dla nietoperzy na siedmiu powierzchniach próbnych (Biała Droga, Celestynów, Czarci Dół, Czarne Stawy, Gajówka Goździk, Lasek, Torfy). Kontrole wykonywano bez wyjmowania nietoperzy ze skrzynek, świecąc latarką przez otwór wlotowy znajdujący się w dolnej części schronienia.
– Biała Droga – wykonano osiem kontroli 74 skrzynek, stwierdzono występowanie czterech gatunków nietoperzy: nocek duży Myotis myotis, borowiec wielki Nyctalus noctula, karlik większy Pipistrellus nathusii i gacek brunatny Plecotus auritus.
– Celestynów – wykonano cztery kontrole 40 skrzynek, stwierdzono dwa gatunki nietoperzy: borowiec wielki Nyctalus noctula i karlik większy Pipistrellus nathusii.
– Czarci Dół – wykonano siedem kontroli 66 skrzynek, stwierdzono cztery gatunki nietoperzy: nocek duży Myotis myotis, borowiec wielki Nyctalus noctula, karlik większy Pipistrellus nathusii i gacek brunatny Plecotus auritus.
– Czarne Stawy – wykonano pięć kontroli 40 skrzynek, stwierdzono: borowiec wielki Nyctalus noctula i karlik większy Pipistrellus nathusii.
– Gajówka Goździk – wykonano sześć kontroli 50 skrzynek, stwierdzono jeden gatunek: gacek brunatny Plecotus auritus.
– Lasek – wykonano dwie kontrole 50 skrzynek, odnotowano jednego osobnika karlika większego Pipistrellus nathusii.
– Torfy – wykonano dziesięć kontroli 72 skrzynek, stwierdzono trzy gatunki nietoperzy: borowiec wielki Nyctalus noctula, karlik większy Pipistrellus nathusii i gacek brunatny Plecotus auritus.

Ponadto podczas odłowów w specjalistyczne sieci złowiono dwa gatunki nietoperzy: gacka brunatnego Plecotus auritus i mroczka późnego Eptesicus serotinus, a w prowadzonych  nasłuchach detektorowych dodatkowo zarejestrowano latające mroczki późne.
W różnych częściach Parku i otuliny poszukiwano zrzutek pospolitych gatunków sów, zwłaszcza puszczyka Strix aluco. Analiza diety pozwala na wykrycie nietoperzy, niekiedy należących do gatunków bardzo rzadko rejestrowanych przy użyciu innych metod badań.  W spreparowanym ze zrzutek puszczyka materiale kostnym stwierdzono dwa gatunki nietoperzy: gacek brunatny Plecotus auritus i mroczek późny Eptesicus serotinus. Działania mające na celu badania i ochronę nietoperzy w Mazowieckim Parku Krajobrazowym zostały spopularyzowane w jednym z odcinków programu telewizyjnego dla dzieci i młodzieży „Załoga Eko”.

„Monitoring chronionych ssaków – orzesznicy i nietoperzy, zasiedlających skrzynki lęgowe na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji w kwocie 9 000,00 zł.”

Od 2007 r. w Mazowieckim Parku Krajobrazowym prowadzone są działania mające na celu zwiększenie populacji traszki grzebieniastej i kumaka nizinnego. Programy te były realizowane dzięki pomocy finansowej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Traszka grzebieniasta i kumak nizinny zostały wymienione w II i IV Załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.

Traszka grzebieniasta – płaz będący pod ścisłą ochroną – jest gatunkiem „naturowym”, który fascynuje zarówno naukowców, jak i miłośników przyrody. Traszka grzebieniasta jest największa wśród wszystkich gatunków traszek żyjących w Polsce – może mieć nawet do 20  cm długości. Ma chropowatą skórę, ciemnego koloru w białe plamki oraz wyróżniający się od ciemnej reszty ciała jaskrawożółty brzuch pokryty ciemnymi plamkami oraz chude paluszki z „paznokciami”. Samcowi traszki w okresie godów, na grzbiecie pojawia się wysoki, nieregularnie ząbkowany „grzebień”, a na ogonie perłowa wstęga, u samic grzebień nie występuje.

Dietę traszek stanowią larwy komara, ślimaki, drobne owady, dżdżownice i pajęczaki, w okresie larwalnym traszki są kanibalami i potrafią zjeść swoich współbraci. Zjawisko to nosi nazwę adelofagii i jest powszechne wśród płazów ogoniastych.Traszki preferują czyste, widne, obficie zarośnięte roślinnością wodną, stojące niewielkie zbiorniki, na lądzie spotkać je można w wilgotnych lasach i na podmokłych łąkach. Bez ochrony ich siedlisk, ochrona gatunku nie będzie w pełni skuteczna.

Kumak nizinny – jest jednym z najmniejszych krajowych płazów, długość ciała rzadko przekracza 5 cm.

Charakterystyczne ubarwienie brzuszne w kolorze ciemnogranatowym z jasno-pomarańczowymi nieregularnymi plamkami, które spełnia rolę obronną, w momencie ataku kumak ukazuje przeciwnikowi swoją brzuszną stronę. Nieliczny na terenie MPK, preferuje stanowiska silnie nasłonecznione, z wodą szybko się nagrzewającą z dużą ilością roślinności podwodnej o głębokości od 0,5 do 1,5 m. Do godów przystępuje w ciepłe majowe dni poprzedzone obwitymi opadami. Samica składa do 300 jaj, okres rozwoju kijanek trwa ok. 3 miesięcy. Kumak prowadzi najbardziej wodny tryb życia ze wszystkich polskich płazów, zbiornik opuszcza jesienią w poszukiwaniu zimowego schronienia, jest ono jednak położone nie dalej niż1 km od zbiornika.

W bieżącym roku pobrano z natury 190 jaj traszki grzebieniastej i 65 jaj (skrzeku) kumaka, niewielka ilość spowodowana była suszą hydrologiczną. Po odchowie młodych osobników w sztucznych warunkach, wypuszczono do środowiska naturalnego 92 osobniki traszki grzebieniastej i 32 kumaki nizinne.

Monitorowanie zalegania zwierciadła wody gruntowej na glebach torfowych (bagiennych) i pobagiennych (odwodnionych) jest kluczowe w monitorowaniu procesów zachodzących w tych środowiskach glebowych. Wiele procesów fizycznych i chemicznych tych gleb jest ściśle powiązana z uwilgotnieniem, które najczęściej wiąże się z zaleganiem zwierciadła wody gruntowej. Przyjmuje się na podstawie licznych badań, że zw. wody na terenach torfowych powinno znajdować się jak najbliżej terenu i wahać się w granicach 0-30 cm pod terenem. W przypadku niniejszego obszaru tematyką badań było zaleganie poziomu wody w płytkich studzienkach pomiarowych umieszczonych w glebie organicznej (gł. ok. 1-1,5 m) oraz w głębokich piezometrach umieszczonych w glebach podściełających utwory organiczne w glebach mineralnych (średnia gł. piezometrów ok. 3,5 m).

Pomiary położenia wód gruntowych rozpoczęto 20 kwietnia 2015 r. bazując na rok wcześniej zainstalowanych studzienkach obserwacyjnych – 15 punktów pomiarowych na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, na fragmencie torfowiska Całowanie. W trakcie okresu letniego rozpoczęto w tych samych punktach, gdzie zlokalizowano studzienki instalację głębokich piezometrów, aż do podłoża mineralnego (wymagało to zabezpieczenia specjalistycznego sprzętu wraz z odpowiednią liczbą przeszkolonych osób) do tego typu prac.

Głębokie piezometry zainstalowano w celu kontroli poprawności odczytów stanów wód dokonywanych w studzienkach obserwacyjnych jak również chciano określić czy na analizowanym fragmencie torfowiska występuje zasilanie z warstw podziemnych w wodę przypowierzchniowych warstw gleby. W ramach zadania w powyższych punktach pomiarowych wykonano pomiary miąższości złoża torfowego przy wykorzystaniu laski glebowej, z przedstawionych danych wynika, że we wszystkich punktach złoże torfowe jest głębokie. W celu oceny warunków opadowych w pobliżu analizowanych działek należących do Mazowieckiego Parku Krajobrazowego zamontowano automatyczny deszczomierz do pomiaru wielkości opadów atmosferycznych. W poszczególnych analizowanych miesiącach od kwietnia do końca października, opady atmosferyczne były stosunkowo niewielkie (susza atmosferyczna), co miały ogromny wpływ na zaleganie zwierciadła wody gruntowej na otaczającym terenie. Prowadzone badania terenowe potwierdziły, ze w trakcie okresu letniego na skutek relatywnie niskich wartości opadu atmosferycznego, a nawet częściowo jego braku, poziomy wód gruntowych na torfowisku znacznie się obniżyły, co mogło skutkować rozpoczęciem i intensyfikacją wielu niekorzystnych procesów glebowych takich jak mineralizacja czy osiadanie, jak również powodowało częściowe lub całkowite wysychanie niewielkich zbiorników wodnych, w których odbywają gody traszki i kumaki, ale również zanikanie zbiorników może być niebezpieczne dla chronionych gatunków ryb: różanki i strzebli błotnej.

„Czynna ochrona traszki grzebieniastej Triturus cristatus i kumaka nizinnego Bombina bombina oraz identyfikacja zagrożeń wynikających ze zmian stosunków wodnych siedlisk związanych z tymi gatunkami na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji w kwocie 10 000,00 zł.”