Spis nietoperzy w MPK

Jak co roku, tak i tej zimy, pracownicy Zarządu Parków Krajobrazowych Mazowieckiego, Chojnowskiego i Brudzeńskiego wzięli udział w kontroli potencjalnych miejsc zimowego przebywania nietoperzy w Mazowieckim Parku Krajobrazowym. Przedsięwzięcie, o którym mowa, miało miejsce 2 lutego i było częścią ogólnopolskiej akcji XIX Dekady Spisu Nietoperzy. Jej przebiegiem kierował dr Grzegorz Lesiński – chiropterolog ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Czas akcji został wybrany nieprzypadkowo. Zima jest bowiem okresem hibernacji nietoperzy – łatwiej jest wtedy śledzić zmiany liczebności i tym samym określać trendy populacyjne poszczególnych gatunków. Pomocne jest również to, że nietoperze wykazują dość ścisły związek z konkretnymi zimowiskami i nierzadko przeczekują kolejne zimy w tych samych schronieniach, a nawet tych samych „ulubionych” miejscach w obrębie jednego zimowiska.

 

Potencjalne kryjówki wytypowano w oparciu o znajomość zwyczajów i wymagań nietoperzy. Zwierzęta te, aby odbyć hibernację, potrzebują miejsc, w których temperatura powietrza mieści się w granicach od 00C do 80C. Zbyt duża temperatura otoczenia powoduje bowiem wzrost metabolizmu i szybsze wyczerpywanie się zimowych zapasów, tj. zgromadzonego latem i jesienią podskórnego tłuszczu.

Drugim, obok temperatury, ważnym czynnikiem warunkującym prawidłowy przebieg hibernacji jest wilgotność powietrza. Pożądaną przez nietoperze jest duża wilgotność, dzięki której ograniczają one w organizmie straty wody, wydalanej przez skórę, ale również w postaci moczu.

Warunki zimowych kryjówek nietoperzy najczęściej spełniają różnego rodzaju podziemia. Na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego ich rolę pełnią najczęściej przydomowe piwnice i ziemianki oraz pozostałości fortyfikacji z czasów II wojny światowej.

W trakcie opisywanego spisu skontrolowano 17 takich miejsc i w 4 z nich stwierdzono przebywanie łącznie 10 nietoperzy. Osobniki te należały do 2, spośród 21 stwierdzonych i 19 stale występujących gatunków w Polsce. Więcej – bo 8 sztuk – rozpoznano jako gacki brunatne Plecotus auritus (Gajówka Goździk – 1, Ponurzyca – 2, Regut – 4, Góraszka – 1), 2 sztuki jako gacki szare Plecotus austriacus (Porzurzyca – 2).

Oba gatunki gacków są nietoperzami małymi. Wyróżniają je bardzo długie, stykające się u nasady uszy, które osiągają długość przedramienia (30-40 mm). Zbliżony pokrój i biologia sprawiają, że są parą gatunków trudną do odróżnienia.

W okresie zimowego letargu, podstaw do rozróżnienia tych gatunków dostarcza m.in. barwa ciała. I tak, u gacka szarego wierzch ciała jest szary, szarobrązowy lub szarooliwkowy, natomiast spód jest białawy lub jasnoszary, niekiedy z żółtawymi plamami w okolicach piersi. Z kolei u gacka brunatnego wierzch ciała jest brązowy, brązowoszary lub brązowożółty, a spód białawy lub jasnoszary z żółtym nalotem i żółtobrązowymi plamami w okolicach piersi i ramion. Dodatkowo, barwy grzbietowej i brzusznej części ciała są u gacka szarego bardziej skontrastowane niż u gacka brunatnego.

Drugą widoczną różnicą między wymienianymi gatunkami jest kolor i kształt pyszczka. Nieowłosione części pyszczka gacka szarego zawsze są ciemne, szaro pigmentowane, podczas gdy u gacka brunatnego przeważnie są one barwy cielistej. Poza tym pyszczek u gacka szarego jest bardziej „wydłużony” niż u gacka brunatnego, u którego to wokół nozdrzy występują łatwo zauważalne fałdy skórne (rozdęcia).

Zaskakująco mała liczba nietoperzy zimujących w skontrolowanych miejscach, jest prawdopodobnie wynikiem przemarznięcia tych kryjówek w czasie sięgających –300C styczniowych mrozów. Wniosek ten zdają się potwierdzać obserwacje poczynione podczas oględzin znanych już wcześniej, a teraz nie zasiedlonych kryjówek. Były one przechłodzone (temp. < 00C) i pokryte od wewnątrz szronem i lodem.

Świadomi istnienia wielu jeszcze nie opisanych kryjówek nietoperzy, pracownicy Zarządu Parków Krajobrazowych zbierają informacje na temat miejsc – tak zimowego, jak i letniego – bytowania tych zwierząt. Wszelkie informacje są przyjmowane pod numerem 022 779 26 94.

 

Tekst: Tomasz Radziewicz
Zdjęcia: Przemysław Skrzypiec-Nowak

 

Lit.: Poznajemy nietoperze. ABC wiedzy o nietoperzach, ich badaniu i ochronie. Praca zbiorowa pod redakcją Marka Kowalskiego i Grzegorza Lesińskiego; Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Nietoperzy, Warszawa 2000.

Gacek brunatny (Ponurzyca)

Gacek brunatny (Regut)

Gacek szary (Ponurzyca)