Miesiąc: sierpień 2016

      W dniu 28 sierpnia br. w Magnuszewie odbyły się XII Dożynki Powiatu Kozienickiego. Patronat honorowy nad uroczystością objęli: Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Marszałek Województwa Mazowieckiego, Wojewoda Mazowiecki. Uroczysta Msza Św. odprawiona została w kościele pw. Św. Jana Chrzciciela.

 

      Następnie korowód dożynkowy przemaszerował na plac przy Zespole Szkół i Placówek Oświatowych w asyście Zespołu Pieśni i Tańca „Furmani”, gdzie zebrani goście zostali powitani przez Starostę Powiatu Kozienickiego i Wójta Gminy Magnuszew. Po uroczystym przekazaniu wieńców i chlebów dożynkowych odbył się obrzęd dzielenia chlebem. Następnie wręczono odznaki honorowe ”Zasłużony dla Rolnictwa”, medale ”Zasłużony dla Gminy Magnuszew” oraz wyróżnienia.  Gmina Garbatka – Letnisko zdobyła I miejsce w konkursie na najładniejszy wieniec dożynkowy. W obchodach dożynkowych uczestniczyli również pracownicy Zespołu ds. Kozienickiego Parku Krajobrazowego, którzy przygotowali stoisko wystawienniczo  – edukacyjne. Odwiedzające nas dzieci mogły wykazać swoje umiejętności manualne w warsztatach m.in.: przy wykonywaniu świeczek z węzy pszczelej oraz masek przedstawiających zwierzęta leśne, dorośli sprawdzali swoją wiedzę przyrodniczą w konkursach.

Puszcza Kozienicka nie posiada zbyt wiele specjalistycznych naukowych opracowań faunistycznych. Spośród zwierząt przedmiotem najczęstszego zainteresowania naukowców, hobbystów i amatorów są ptaki. Owady i zwierzyna płowa z racji czynionych szkód w drzewostanach najbardziej interesują leśników. Bardzo mało wiemy o organizmach najniżej zorganizowanych. Z chronionych gatunków pająków spotkać tu możemy tygrzyka paskowanego i skakuna. Z badań nad ważkami wynika, że w rejonie Puszczy występują 52 gatunki ważek. W oparciu o bogactwo gatunkowe, skład, specyficzność zgrupowań ważek oraz udział w nich gatunków specjalnej troski (4 gatunki prawnie chronione, 8 proponowane do Czerwonej listy ważek Polski, 12 z głównej listy programu CORINE – w sumie 17 gatunków), należy uznać Puszczę Kozienicką za teren bardzo cenny przyrodniczo.

Lepidopterofauna Kozienickiego Parku Krajobrazowego jest słabo poznana, stwierdzono tu występowanie 55 gatunków, dwa gatunki objęte są ochroną gatunkową (modraszek telejus, czerwończyk nieparek) i szereg innych znajdujących się na „Czerwonej liście zwierząt ginących” (bielinek rukiewnik, wietek gorczycznik, czerwończyk nieparek, modraszek bagniczek, pokłonnik osinowiec, rusałka żałobnik, strzępotek soplaczek). Z rejonu Puszczy opisano 75 gatunków chrząszczy z rodziny kózkowatych, z których 25 zaliczono do rzadko lub bardzo rzadko spotykanych w tym rejonie. Chronione chrząszcze Kozienickiego Paku Krajobrazowego to: borodziej próchnik, zgrzypik twardokrywka, zgniotek cynobrowy, ciołek matowy i pachnica dębowa. Badania ryb wód płynących potwierdziły występownie 22 gatunków ryb i minogó, w tym 6 chronionych (koza Cobitis taenia, minóg strumieniowy Lampetra planeri lub minóg ukraiński Eudontomyzon mariae, piskorz Misgurnus fossilis, różanka Rhodeus sericeus, słonecznica Leucaspius delineatus, śliz Barbatula barbatula) i 3 wpisanych do Polskiej czerwonej księgi zwierząt (minóg strumieniowy Lampetra planeri lub minóg ukraiński Eudontomyzon mariae, piskorz Misgurnus fossilis, różanka Rhodeus sericeus). Na terenie Puszczy stwierdzono występowanie 13 z 18 krajowych gatunków płazów i 6 z 9 gatunków gadów. Skład gatunkowy omawianych grup zwierząt jest typowy dla obszarów nizinnych. Nie wiadomo jak duży wpływ na populacje płazów i gadów ma obserwowane od lat zjawisko zanikania wilgotnych siedlisk, małych cieków i zbiorników wodnych. Perłą herpetofauny Puszczy Kozienickiej jest żółw błotny. Gatunek ten wg. „Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt” zaliczany jest do skrajnie zagrożonych i ginących. Skład awifauny Puszczy Kozienickiej jest dobrze poznany. W połowie lat 70-tych prowadzono badania ilościowe zespołów ptaków drapieżnych w centralnej i północnej części kompleksu leśnego oraz zespołów drobnych ptaków na powierzchniach próbnych w drzewostanach sosnowych w płn. części obrębu Kozienice. W połowie lat 80-tych przedmiotem badań był skład awifauny rezerwatów przyrody Puszczy Kozienickiej. Zachodzące w ostatnim półwieczu zmiany wilgotnościowe na obszarze Puszczy powodują, że dane uzyskane w latach 70-tych i 80-tych o awifaunie tego terenu mogą już być w częściowo nieaktualne. Współczesna awifauna lęgowa Puszczy reprezentowana jest przez 159 gatunków, a nielęgowa przez 59 gatunków, z tego do “Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt” wpisanych jest 25 gatunków. Fauna ssaków Puszczy Kozienickiej pomimo że gatunkowo bardzo urozmaicona jest słabo poznana. Spośród poszczególnych grup zwierząt Puszczy na uwagę w ostatnich latach zasługują nietoperze, które zostały dobrze zbadane na początku lat 90-tych. Jest ich na tym terenie 16 gatunków, z których 14 rozmnaża się. Jak dotąd zainteresowania naukowców skierowane były wyłącznie na duże ssaki łowne, z najnowszych badań wynika że Puszcza Kozienicka jest jednym z najważniejszych miejsc występowania popielicy w Polsce. Spośród ssaków na terenie Puszczy można spotkać 57 gatunków stale bytujących oraz 1 gatunek (wilk) sporadycznie zachodzący.
 

Zwierzęta Puszczy Kozienickiej

Grupa zwierząt	Liczba gatunków
	stwierdzonych w Polsce	stwierdzonych w Puszczy Kozienickiej	objętych ochroną gatunkową	wpisanych do czerwonej księgi
Ważki	72	52	4	8
Motyle dzienne	159	55	2	7
Ryby i minogi	65	22	6	3
Płazy	18	13	13	–
Gady	9	6	6	1
Ptaki	ok. 400	218	218*	28
Ssaki	107	58	29

Największy gryzoń Europy- bóbr europejski (Castor fiber) jest gatunkiem chronionym, wpisanym do „Polskiej czerwonej księgi zwierząt”. Jako jeden z dwóch żyjących na świecie gatunków (oprócz człowieka) potrafi przystosować środowisko do swoich potrzeb. O ile działalność ludzi wywiera najczęściej niekorzystny wpływ na przyrodę, to działalność bobrów w większości przypadków jest pozytywna. Bobry przywracają w przyrodzie właściwe stosunki wodne, przyczyniają się do denaturalizacji siedlisk, ograniczają erozję, mają wpływ na zachowanie i zwiększenie bioróżnorodności.

Gryzoń ten we wczesnym średniowieczu  zamieszkiwał licznie całą Europę i Azję od strefy stepów po tundrę. W XI wieku z powodu intensywnych polowań liczebność bobra znacznie spadła, dlatego też Bolesław Chrobry wydał pierwsze prawo w Państwie Polskim ustanawiając urząd bobrowniczego, do którego należała opieka nad bobrami. W XII w. zabroniono polowań na bobry z wyjątkiem książąt i arystokracji kościelnej. Obowiązujące w latach 1532-1840 „Statuty Litewskie” prawnie chroniły bobry na Ziemiach Polskich. Pomimo prawnej ochrony   do początku XX wieku przetrwało  jedynie osiem małych populacji skupiających w sumie około 1200 osobników.  Przed gatunkiem pojawiła się groźba wyginięcia. Bobry ginęły w wyniku dynamicznie rozwijających się nowoczesnych cywilizacji i kolonizacji (wycinanie i wypalanie lasów, osuszanie bagien). Najwcześniej wyginęły bobry na południu Portugalii, Hiszpanii, Grecji, Iraku, Azerbejdżanu i Turcji.W późniejszym okresie zniknęły z Włoch i Anglii. W większości krajów bobry zniknęły na przełomie XVIII/ XIX wieku.Głównym zaś powodem zagłady bobrów były nadmierne polowania. Zastosowanie ubitych bobrów było bardzo różnorodne. Zęby bobra wieszane na szyi dziecka miały według ludowych podań zmniejszyć ból ząbkowania, a mięso- zwłaszcza z ogona (pluska) pokrytego łuskami podobnymi do rybich było spożywane w okresie postów.  Skór bobrów używano do produkcji luksusowych futer, mufek i czap, które miały polepszyć pamięć, sadłem leczono ciężkie rany, a zawartość worków strojowych zwanych strojem bobrowym była ceniona jako specyfik na wszelkie dolegliwości i choroby.               

W 1928 roku liczebność populacji bobra w Polsce oszacowano na 235 sztuk. Skuteczną ochroną objęto ten gatunek na mocy aktów prawnych z 1934 roku. W 1939 roku liczebność bobrów w Polsce wynosiła już około 400 sztuk. Po II wojnie światowej zaczęto prowadzić prace nad zwiększeniem liczebności tego gatunku w Polsce. Wynikiem tego było wdrożenie do realizacji w 1974 roku przez Zakład Doświadczalny w Popielnie Programu Aktywnej Ochrony Bobra Europejskiego. Głównym założeniem tego Programu było utworzenie licznych kolonii bobrów składających się z 4-6 introdukowanych par  w odległości wzajemnej pomiędzy takimi grupami około 100 km wzdłuż osi Wisły.

Obecnie bobry występują na terenie całej Polski, z wyjątkiem wysokich gór. Ślady bytności bobrów obecne są na każdej rzece i strumieniu, na wielu jeziorach, stawach , jak też bagnach i małych oczkach wodnych. Dane szacunkowe wskazują, że w roku 2005 populacja bobrów w Polsce liczyła ponad 43 tysiące osobników, przy czym najwięcej (12500 osobników) bobrów jest w województwie Podlaskim, a najmniej (85 osobników) w województwie śląskim.

Najstarsze wiadomości o bobrach w Puszczy Kozienickiej (dawnej Puszczy Radomskiej) pochodzą z 1224 roku kiedy to Leszek Biały przyznał biskupowi Iwonowi prawo łowienia bobrów na rzece Czarnej (Zagożdżonka). Wiadomo jest, że bobry żyły także na rzece Radomierzy (obecnie Radomka). W obrębie Puszczy znajdowały się dwie wsie służebne o nazwie Bobrowniki, a nad rzeką Zagożdżonką położone było uroczysko Bobrek.

Na skutek polowań i zmiany środowiska bóbr wyginął na terenie Puszczy Kozienickiej pod koniec XVIII wieku.

Dopiero koniec XX wieku staje się okresem reaktywacji bobrzego stanu i rozkwitu  ich pogłowia w okolicznych wodach. Odtworzenie populacji „bobrów kozienickich” zainicjowano 24 listopada 1991 roku, poprzez sprowadzenie 4 sztuk pochodzących z rzeki Omet w Nadleśnictwie Srokowo (Pojezierze Warmińsko Mazurskie). Restytucję przeprowadzono na rzece Zagożdżonce, nieopodal rezerwatu Źródło Królewskie (oddz.76). Od tego momentu pracownicy Kozienickiego Parku Krajobrazowego rozpoczęli cykliczne obserwacje bobrów. Według kolejnych raportów, ślady bytności bobrów stwierdzano na odcinku pomiędzy rezerwatem Brzeźniczka a mostem po dawnej kolejce wąskotorowej. W ciągu całego 1992 roku prowadzono stałe obserwacje wzdłuż rzeki Zagożdżonki, stwierdzając liczne ślady bytności bobrów.

Obserwowano zarówno liczne zgryzy, wyjścia na ląd i ścieżki. Szczególnie liczne objawy bytności bobrów zarejestrowano przy ujściu strumienia Królewskich Źródeł do Zagożdżonki (wzdłuż stromej skarpy). Jednocześnie wykazano,że aktywność tych zwierząt jest stwierdzana od mostu drogowego Kozienice–Zwoleń aż po ujście strumienia odprowadzającego wody z rezerwatu Brzeźniczka.

Równolegle z obserwacjami prowadzonymi na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego, gromadzono wszelkie dane dotyczące pojawiania się bobrów lub śladów ich żerowania na terenach przyległych do Puszczy Kozienickiej. W ten sposób, na przełomie 1992/93 roku uzyskano informację o bobrach na jeziorze Kozienickim, a w latach 1995-1997 na rzece Radomce w pobliżu miejscowości Wola Chodkowska.

W maju 1997 roku dokonano kolejnego wypuszczenia bobra, które było efektem interwencji na rzece Mlecznej w pobliżu Radomia, skąd pochodził wspomniany osobnik. Bóbr na skutek zanieczyszczenia rzeki miał objawy podtrucia, przez pewien czas przetrzymywany był w schronisku dla zwierząt w Radomiu. Następnie podjęto decyzję o wypuszczeniu go do rzeki Zagożdżonki (Nadleśnictwo Kozienice, oddz.56). Bóbr został wypuszczony 8 maja 1997 roku. Kolejne lata przyniosły rejestracje nowych stanowisk bobrów. W 2000 roku na rzece Leniwej i jej dopływie – rzece Narutówce. W 2002 roku w okolicy wsi Poświętne, stwierdzono na rzece Leniwej osobniki młodociane, w roku 2003 bobry zajęły Okólny Ług. W marcu 2003 roku na ulicy Radomskiej w Pionkach strażacy schwytali bobra, który po oględzinach lekarza weterynarii i decyzji Nadleśnictwa Kozienice został wypuszczony do zbiornika retencyjnego utworzonego na rzece Ostrownicy, kolejne kontrole wykazały, że osobnik w pełni zaaklimatyzował się o czym świadczyły kolejne świeże zgryzy. W kwietniu tego samego roku na rzece Zagożdżonce w Pionkach, wypuszczono bobra, wydobytego przez funkcjonariuszy JR-G Państwowej Straży Pożarnej ze studzienki telefonicznej w Pionkach.

W roku 2005 stwierdzono nowe stanowiska bobrów zlokalizowane na rzece Pacynce w pobliżu Antoniówki. Tego samego roku na rzece Mirence zaobserwowano pierwsze zgryzy nieopodal mostu drogowego Pionki-Sucha. Na przełomie lat 2005/2006 bobry zajęły kolejne stanowisko – w Strudze Polickiej w miejscowości Garbatka-Zbyczyn. Rok 2006 to kolejne  miejsca zajmowane przez bobry, wykazano je na dolnym odcinku Krępca –przed zbiornikami w Janikowie oraz na Gzówce przed zbiornikiem w Siczkach.

W wyniku badań populacji bobra w obrębie Puszczy Kozienickiej wykonanych na zlecenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego w 2007 roku stwierdzono występowanie na tym terenie około 120 osobników bobrów na tym terenie.

Na terenie Puszczy żeremia (domy bobrów) spotykane są sporadycznie, gdyż zwierzęta te bytują w norach wykopanych w wysokich brzegach rzek.

W Puszczy Kozienickiej bobry odgrywają bardzo ważną rolę, gdyż łagodzą negatywne skutki leja depresyjnego (obniżenie się poziomu wód wgłębnych), powodującego zanikanie terenów wodno- błotnych. Bobry budując tamy, tworzą rozlewiska często nawet o powierzchni kilku hektarów i utrzymują na nich stały poziom wody, gdyż woda przelewa się przez koronę tamy, a wszelkie jej uszkodzenia są na bieżąco naprawiane. W okolicach bobrowych tam podwyższa się i stabilizuje poziom wody gruntowej, zmniejsza się erozja brzegów. Poprzez zwiększenie osadzania się cząstek mineralnych i organicznych w rejonie tam bobrowych inicjowane są naturalne procesy bagienne.

W obrębie siedlisk bobrowych zwiększa się różnorodność biologiczna. W wyniku podwyższania się poziomu wody przy tamach i wycinania drzew przez bobry, zmienia się struktura i skład gatunkowy roślinności. Z czasem zaczyna dominować warstwa krzewów, odtwarzane są naturalne zespoły zaroślowe wierzbowo- brzozowe oraz zespoły leśne grądów, olsów i łęgów. Bogatsza staje się strefa runa z gatunkami światłolubnymi traw i ziół. W ten sposób powstaje szeroki pas przejściowy między dwoma ekosystemami (ekoton). Nie zamarzające do dna stawy bobrowe sprzyjają również odtwarzaniu się populacji wydry. Stawy bobrowe mają również bardzo duże znaczenie dla ptactwa wodnego. W związku z występowaniem rozbudowanej strefie ekotonowej, obecności martwych drzew i wysepek stwarzane są odpowiednie warunki do gniazdowania.

Pojawienie się bobrów w okolicy, a w związku z tym żeremi, tam i stawów bobrowych świadczy o czystości środowiska (głównie wody) i jest ważnym elementem poprawiającym walory krajobrazowe terenu. Można ten fakt wykorzystać do celów edukacyjnych. Na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego, w rezerwacie przyrody źródła Królewskie wytyczone zostały 2 ścieżki dydaktyczne przez leśników z Nadleśnictw Kozienice i Zwoleń w ramach realizowanego wspólnie z Holenderskim Ministerstwem Rolnictwa, Ochrony Środowiska i Rybołóstwa programu Edukacyjnego w Leśnym Kompleksie Promocyjnym „Puszcza Kozienicka”. Na jednej z nich można zapoznać się z efektami działalności bobrów.
Dowiemy się tu, że puszczańskie bobry zgryzają najczęściej korę i młode pędy leszczyny, wierzby, graba i olchy ale spotkać można także zgryzione pnie dębowe, brzozowe, a nawet świerkowe. Bobry z Kozienickiego Parku Krajobrazowego zajmują coraz większe terytoria. Ślady ich żerowania spotkać można w odległości nawet 60 metrów od rzeki. Puszczańskie bobry zajmując nowe tereny wyszły poza obręb lasu, zasiedlając rzeki  w pobliżu ludzkich osiedli- terenów rolniczych, stawów hodowlanych. Stopniowo także w obrębie Kozienickiego Parku Krajobrazowego zaczynają pojawiać się konflikty na linii bobry człowiek. Zwierzęta te są płoszone, następuje rozbieranie tam.

W celu zminimalizowania tych konfliktów i w ramach aktywnej ochrony gatunkowej pracownicy Kozienickiego Parku Krajobrazowego podejmują działania edukacyjne i techniczne. I tak np. w miesiącu listopadzie 2007 roku wykonane zostało po raz pierwszy na terenie Parku udrożnienie tamy bobrowej przy pomocy rur PCV na rzekach Mirence i Krypiance.

Michał Latos – Kozienicki Park Krajobrazowy
Witold Strużyński- SGGW Warszawa