Tag: 59

Puszcza Kozienicka dawniej Radomska powstała na początku XVII wieku, kiedy z dóbr królewskich obejmujący główny trzon Puszczy Radomskiej w 1607r. utworzono tzw. ekonomię królewską z administracyjną siedzibą w Kozienicach. Od powstania naszej państwowości do końca istnienia Rzeczpospolitej puszcza była własnością królewską. Najwięcej zapisów związanych z historią puszczy, dotyczy okresu za panowania dynastii Jagiellonów. W okresie tym w lasach puszczy dominowało łowiectwo i bartnictwo. Zwierzostan puszczy był niezwykle bogaty. Występowały licznie: jelenie, łosie, dziki, bobry, niedĽwiedzie, rysie, żbiki, wilki, borsuki, lisy, kuny, tchórze oraz ptactwo wodne i drapieżne.

Na rozwój łowiectwa wpłynęło dogodne położenie tych terenów przy uczęszczanym szlaku łczącym Kraków z Wilnem. Trakt ten zwano „Litewskim gościńcem” lub „Drogą królewsk±”. Teren puszczy i Jedlnię szczególnie upodobał sobie król Władysław Jagiełło. Podczas powrotów z Litwy gdzie spędzał zimy, miał w zwyczaju zatrzymywać się w dworku modrzewiowym w Jedlni. W latach 1403 – 1434 na tym terenie przebywał 23 razy. Z wielkich polowań urządzanych w puszczy, należy wymienić tzw. wielkie łowy mające na celu zgromadzenie zapasu mięsa na wojnę z Krzyżakami w 1410 r. Natomiast w 1409 r. zbudowano most łyżwowy (w odniesieniu do dzisiejszej nazwy pontonowy), który pod Kozienicami Wisłą spławiono do Czerwińska i tam posłużył do przeprawy wojskom polskim maszerującym na wojnę z zakonem krzyżackim.

Mieszkańcy ówczesnych wsi puszczańskich takich jak Jedlnia, Mąkosy, Kozienice byli poddanymi królewskimi, korzystającymi z wielu przywilejów. W 1387r. Władysław Jagiełło obdarzył Jedlnię przywilejem zwalniającym ją od wszelkich obowiązków, prócz dani miodowej i posług przy polowaniach, a w 1430r. wydał przywileje jedleńskie ( potwierdzone w Krakowie w 1433r.) gwarantujące szlachcie nietykalność osobistą.
Puszcza jako miejsce polowań królewskich była w pewien sposób chroniona przed wylesieniami, jej ochronie sprzyjał również fakt, że drewno w tym okresie na skutek dużej obfitości nie miało większego znaczenia zarówno jako budulec jak i opał. Mała eksploatacja drewna w tym okresie związana była także z występującymi trudnościami technicznymi. Do obróbki drewna stosowano prymitywne narzędzia, do transportu służyły drewniane wozy bez obręczy stalowych i o drewnianych osiach, a siłą pociągową były woły.

Figurka w Zadobrzu – r. 1912 W okresie tym przemysł ograniczał się do smolarni, ptaszarni i rzemieślniczo prowadzonych drobnych warsztatów bednarskich, kołodziejskich i innych. Tartaki zwane „piłami” były wtedy nieliczne, nie tworzyły osobnych obiektów przemysłowych, lecz połączone były wspólnie z młynami. Wykorzystywano w ten sposób energię wodną. W 1475r. opat Jan na rzece Czarnej /Zagożdżonka/ w dziedzictwie Janików pozwolił Piotrowi Przerwiszowi wybudować młyn oraz tartak. Były to pierwsze obiekty tego typu, często zwane od nazwisk młynarzy np. Słowiki lub ¦mietanki. W XVI i XVII w. nad Zagożdżonką w miejscowościach Kociołki, Pionki, Zagożdżon, Płachty było 4 tartaki, które prowadzono wspólnie z młynami. W XVIII wieku w ekonomii kozienickiej istaniały 3 tartaki – Kociołek, Pionka, Zagożdżon. Na rzece Mironicy istniał młyn z tartakiem. W Suchej w 1718r. powstał tartak zbudowany przez plebana.

Podobnie jak młyny nad rzekami budowano rudnie- były to piece do wytapiania żelaza Wytapiano tam rudę darniową, dostępną na podmokłych łąkach śródleśnych. Źródłem opału był węgiel drzewny dostarczany przez smolarzy. Bardzo często obiekty te sytuowano w lesie. W puszczy przerabianiem drzewa na różne sprzęty oraz wypalaniem go na węgle i smołę zajmowali się smolarze często nazywani maziarzami lub budnikami. Ilość smolarzy była dość znaczna i tak w Jedlnii było ich 11, w Kozienicach 3, Jastrzębi 6, Suchej 2. W piecach smolarskich w póĽniejszych czasach (około 1860r.) wypalano smołę i pędzono terpentynę.

Podobnie jak łowiectwo równie intensywnie rozwijało się bartnictwo, które na terenie puszczy ma tradycje sięgającą okresu wczesno-feudalnego. W XVI wieku na terenie starostwa radomskiego około 327 rodzin zajmowało się bartnictwem. Bartnicy byli wieczystymi dzierżawcami barci z których musieli składać daniny tzw. bartne najczęściej z miodu. Bartnicy mieli wolny wstęp do lasu, wycinali łyko na powrozy, zbierali żołędzie, kosili trawy na pobliskich łąkach, wypasali w puszczy bydło, obsiewali niwki oraz zbierali jagody, grzyby i orzechy. Bartnik posiadał zbiorowisko większej ilości barci (sosen bartnych) zwanych kątem. Kąty obejmowały pewną przestrzeń lasu określoną granicami ścieżek, dróg, strumyków. Barcie oznaczano znakami, wyciętymi na pniach drzew. Bartnicy należeli do organizacji bartnych – obelści. W 1505r. znajdowało się 37 oblin do których należało 55 bartników z Jedlnii i okolic. Organizacja bartników Puszczy Radomskiej mieściła się w Jedlnii i prowadziła księgi swych czynności, które sięgają roku 1584. Stowarzyszenie bartne nazywało siebie „prawem obelnym”. Członkiem prawa obelnego stawał się każdy bartnik po złożeniu przysięgi, posiadający barcie w puszczy. Organizacja posiadała sąd bartny w których sądzono spory, a także wykroczenia między bartnikami. Jeszcze po II wojnie światowej na terenie boiska szkolnego w Jedlni znajdował się głaz narzutowy zwany „kamieniem sądowym”, przy którym dawniej odbywały się sądy. Najbardziej bartnictwo rozwinęło się w XVI i XVII wieku.

 

Ważniejsze wydarzenia z historii puszczy kozienickiej:

• XII wiek – wylesienia wzdłuż Wisły; założenie Magnuszewa, Ryczywołu, Świeży,Gniewoszowa, Kozienic, Lesiowa, Tczowa i Jedlni
• 1320 – przypisanie terenów Puszczy do starostwa radomskiego
• 1347 – Kazimierz Wielki wydaje statuty wiślickie zachęcające do osiedlania się w Puszczy
• przełom XIV i XV wieku – panowanie Władysława Jagiełły, przejazdy króla na trasie Wilno – Kraków, rozwój Jedlni, wzrost znaczenia Puszczy jako łowiska królewskiego (król polował tutaj 23 razy)
• 1430 – król Władysław Jagiełło wydaje w Jedlni uchwałę „Neminem Captivabimus nisi iure victum” („statuty jedleńskie”)
• 1 styczeń 1447 – w Kozienicach urodził się król Zygmunt I Stary
• Kajzerówka, cmentarz 1505 – sejm w Radomiu i uchwała „Nihil novi”
• 1554 – pierwsza lustracja Puszczy
• 1607 – powstanie ekonomii kozienickiej
• 1772 – lokacja Augustowa i Stanisławic
• 1784 – oddzielenie gospodarki leśnej od folwarcznej
• 1786 – nadleśniczy Sewerynowicz wykreśla pierwszą mapę leśną Puszczy
• 1794 – pierwszy plan urządzania lasu (Karol Mehlig dokonuje opisu taksacyjnego Puszczy, sporządza instrukcję gospodarki leśnej i wskazania gospodarcze); atak Rosjan na fabrykę karabinów w Kozienicach – przystąpienie Kozienic do Insurekcji Kościuszkowskiej
• 1795 – 1809 – zabór austriacki, dotkliwa dewastacja lasów
• XIX wiek – rozpad ekonomii kozienickiej, ok. 40% powierzchni puszczy trafia w ręce prywatne
• 1805 – urządzanie lasu metodą austriackiej taksy kameralnej
• Chata – Muzeum Wsi Radomskiej
• 1810 – 1811 – urządzanie lasu (oparte na instrukcji polskiej), podział Puszczy na obręby i oddziały
• 1819 – 1885 – urządzanie lasu (oparte na instrukcji rosyjskiej)
• 1863 – 1864 – powstanie styczniowe, działalność partii Czachowskiego i Kononowicza na terenie Puszczy
• 1901 – 1902 – podział leśnictwa Kozienice na leśnictwa: Kozienice, Radom i Garbatka
• 1914 – bitwa pod Anielinem – Laskami (Pierwsza regularna bitwa frontowa stoczona przez I Pułk Legionów Polskich dowodzonych przez Józefa Piłsudskiego u boku armii austriacko – węgierskiej przeciwko armii rosyjskiej: walki o Laski – bataliony dowodzone przez majora Michała Żymierskiego, walki o Anielin – batalion dowodzony przez majora Edwarda Rydza Śmigłego. Poległo 250 legionistów)
• 1915 – bitwa na szlaku Pakosław – Chechły (Walki w czasie wielkiej ofensywy państw centralnych: Legioniści Puławskiego pod dowództwem podpułkownika Antoniego Reutta walczyli u boku wycofujących się brygad rosyjskich przeciwko niemieckiej dywizji gen. Woyrscha. Zginęło 50 legionistów)
• 1912 – 1930 – urządzanie lasu
• 1939 – bitwa pod ¦wierżami, rozbicie niemieckiej kolumny łącznościowej przez „Hubala””Kamienna Grobla” – M. Latos
• 1943 – 1945 – działalność partyzancka AK i BCh
• 1946 – 1966 – urządzanie lasu
• 1962 – utworzenie rezerwatu Zagożdżon
• 1978 – utworzenie rezerwatu Ponty
• 1980 – utworzenie rezerwatu Brzeźniczka
• 1982 – utworzenie rezerwatów: Ciszek, Jedlnia, Załamanek, Pionki
• 1983 – utworzenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego
• 1985 – utworzenie rezerwatów: Ługi Helenowskie, Miodne
• 1994 – utworzenie rezerwatu Krępiec
• 1995 – powołanie LKP „Lasy Puszczy Kozienickiej”, międzynarodowe seminarium „Podstawy zrównoważonej gospodarki leśnej”
• 1997 – V Kongres Leśników Polskich „Problemy przebudowy drzewostanów w LKP”
• 1999 – utworzenie rezerwatu Ponty Dęby
• 2000 – konferencja OECD „Prognoza Środowiskowa i strategia dla sektora leśnego do 2020 roku”
• 2000 – utworzenie rezerwatów: Królewskie Źródło, Leniwa
• 2001 – powiększenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego

KOZIENICKI PARK KRAJOBRAZOWY został utworzony w 1983 roku dla zachowania lokalnego krajobrazu przyrodniczo- geograficznego oraz znacznych obszarów naturalnych lasów Puszczy Kozienickiej z bogatą roślinnością zielną i ciekawym ukształtowaniem terenu. Po powiększeniu w 2001 roku Park obejmuje 26233,83 ha Puszczy z najcenniejszymi drzewostanami o naturalnym charakterze. W celu zabezpieczenia go przed zniekształceniem oraz stworzenia warunków dla rozwoju turystyki i wypoczynku wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 36009,62 ha, którą stanowią obszary leśne i polne.

Kozienicki Park Krajobrazowy wraz z otuliną położony jest w środkowo-południowej części województwa mazowieckiego, znajduje się na terenie 11 gmin: Garbatka-Letnisko, Głowaczów, Gózd, Jastrzębia, Jedlnia – Letnisko, Pionki, Policzna, Sieciechów, miast i gmin Kozienice oraz Zwoleń, a także miasta Pionki.

Granice Parku przebiegają po widocznych w terenie: drogach, rzekach i rowach stanowiących granice gruntów Lasów Państwowych z gruntami własności indywidualnej i innej państwowej oraz na niewielkich odcinkach liniami oddziałowymi przecinając kompleks leśny. Pod względem położenia fizyczno-geograficznego, zaliczany jest do mezoregionu – Doliny Środkowej Wisły i mezoregionu – Równiny Kozienickiej w makroregionie – Nizin Środkowomazowieckich oraz mezoregionu – Równiny Radomskiej w makroregionie – Wzniesień Południowomazowieckich.
Zgodnie z podziałem przyrodniczo-leśnym Polski obszar Puszczy Kozienickiej położony jest w dwóch krainach przyrodniczo-leśnych:

• na terenie Krainy Małopolskiej (VI), w dzielnicy Radomsko-Iłżeckiej (3), w mezoregionie Równiny Radomsko-Kozienickiej (3a) znajduje się zasadnicza część jej lasów,
• na terenie Krainy Mazowiecko-Podlaskiej (IV) w dzielnicy Równiny Warszawsko-Kutnowskiej (3), w mezoregionie Doliny Środkowej Wisły (3c) leży płn. – wsch. część obrębu Kozienice.

Pod względem morfologicznym obszar Puszczy zaliczany jest do Niziny Środkowopolskiej zwanej Równiną Radomską. Jest to region równinny. Najniżej położony teren znajduje się w dolinie Wisły. Rzędne jego wynoszą od 102,2 do 110,0 m n.p.m. W rejonie Radomki rzędne wynoszą od 102,2 m n.p.m. przy ujściu Wisły do 160,0 m n.p.m. w okolicach Przytyka. W części północnej teren wznosi się średnio 120-130 m n.p.m. Sporadycznie wzgórza wydmowe dochodzą do wysokości 160 m n.p.m. Część południowa Puszczy położona jest na wysokości od 150 do 170 m n.p.m., natomiast wzgórza posiadają wysokość ponad 180 m n.p.m. (np. w rejonie Suchej).

Pod względem geologicznym obszar Puszczy Kozienickiej jest mało zróżnicowany. Teren ten zaliczany do warstw rowu kredy lubelskiej i w niewielkim fragmencie obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Na całym obszarze Puszczy występują warstwy czwartorzędowe wykształcone jako: piaski drobno-ziarniste, średnioziarniste, a w dolinach rzek nawet gruboziarniste, żwiry i pospółka. Są też gliny zwałowe szare zastoiskowe, gliny zwałowe brązowo-szare piaszczyste, iły szare i siwe. Występują również piaski gliniaste i gliny piaszczyste. Grubość tych utworów wynosi od 12 do 45 metrów. Miąższość warstwy wodonośnej (piaski, żwiry) wynosi od 4 do 10 metrów. Utwory trzeciorzędowe występują głównie w północnej części Puszczy. Utwory kredowe występują na całym obszarze Puszczy Kozienickiej. Są to utwory kredy lubelskiej – głównie kredy górnej o miąższości 200-300 metrów.

Pokrywa glebowa Puszczy Kozienickiej ukształtowała się pod wpływem układu trzech głównych czynników, do których należą: substrat macierzysty, typ gospodarki wodnej i zespoły roślinne.
Skały macierzyste gleb to wyłącznie utwory czwartorzędowe. W przewadze występują osady polodowcowe – plejstoceńskie: gliny i piaski zwałowe; żwiry, piaski i pyły fluwioglacjalne; sporadyczne iły warstwowe. W dolinach rzek i cieków oraz w obniżeniach terenowych pojawiają się utwory holoceńskie: osady aluwialne i torfy. Część terenu pokrywają piaski eoliczne – wydmowe. Gleby Puszczy Kozienickiej są zróżnicowane. Stwierdzono tam występowanie trzynastu typów należących do czterech działów gleb: gleby litogeniczne, gleby autogeniczne, gleby semihydrogeniczne i gleby hydrogeniczne.

W strukturze pokrywy glebowej lasów Puszczy Kozienickiej zaznaczają się następujące prawidłowości – centralna część lasów obejmująca obręby Zagożdżon, Pionki i południową część Kozienic ma żyźniejsze gleby dużym udziałem gleb brunatno-ziemnych. Peryferyjne części – północna część obrębu Kozienice oraz Garbatka, Zwoleń i Jedlnia są uboższe. Przeważają tam gleby bielicoziemne. Układ taki jest determinowany głównie przez pochodzenie i właściwości utworów macierzystych.

Obszar Puszczy Kozienickiej leży w zlewni Wisły i Radomki. Najważniejszą rzeką Puszczy jest Zagożdżonka, która wypływa na południowy wschód od Pionek i płynie przez jej centralne części. Do ważniejszych rzek należą także dopływy Radomki: Mleczna z Pacynką oraz Leniwa z Narutówką.
Większe zbiorniki wód powierzchniowych to stawy rybne w rejonie Bąkowca i Grądów oraz zbiorniki w Siczkach i Pionkach.

Rejon Puszczy Kozienickiej należy do Łódzko – Wieluńskiego regionu klimatycznego oraz na małym terenie (wzdłuż Wisły) do regionu Mazowiecko-Podlaskiego, gdzie mikroklimat jest częściowo pod wpływem Wisły. Opad średni roczny wynosi 540-580 mm, średnia temperatura około +7,6oC. Większość wiatrów wieje z zachodu. Dni mroźnych jest poniżej 30, dni z przymrozkami poniżej 100. Pokrywa śnieżna zalega 50-60 dni.

Kozienicki Park Krajobrazowy położony jest ok. 100 km na południe od Warszawy, w całości w województwie mazowieckim. Położenie Parku na granicy Mazowsza i Małopolski oraz w widłach pradolin rzek Wisły i Radomki wpłynęło na dużą różnorodność form ukształtowania terenu oraz bogactwo świata roślin i zwierząt. Równinny krajobraz polodowcowy urozmaicają malownicze pradoliny rzek Radomki i Zagożdżonki oraz wzniesienia wydmowe z charakterystycznymi zabagnieniami zwanymi w miejscowej gwarze “ługami”.

Najcenniejsze i najbardziej naturalne ekosystemy leśne, często z około 200 letnimi drzewostanami zostały objęte ochroną jako rezerwaty przyrody. Jest ich 15 i reprezentują najciekawsze i najbogatsze zbiorowiska roślinne. Łącznie zajmują 1267,92 ha.

Na terenie Parku ochroną pomnikową objęto 261 obiekty. Są to drzewa rosnące pojedynczo i w grupach, jedna aleja lipowo – kasztanowa, 1 krzew i 1 głaz narzutow oraz 3 stanowiska bluszcza zwyczajnego.

Stwierdzono tu występowanie 297 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, 233 porostów i 94 mszaków oraz 630 gatunków roślin naczyniowych należących do 84 rodzin i 294 rodzajów. Wśród nich jest 67 gatunków chronionych, a 6 wpisanych jest do „Polskiej czerwonej księgi roślin”.
Z występujących na terenie Parku ponad 218 gatunków ptaków (m.in. orlik krzykliwy, bocian czarny, żuraw i kraska) do „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” wpisanych jest 10 gatunków. Ssaki reprezentowane są przez 54 gatunków – w tym 29 chronionych. W lasach Puszczy Kozienickiej spotkać możemy 17 gatunków nietoperzy w tym mroczka posrebrzanego i pozłocistego, nocka wąsatka, mopka i borowiaczka. Ponadto stwierdzono występowanie 13 gatunków płazów i 6 gatunków gadów (w tym żółwia błotnego) oraz liczne bezkręgowce.

Na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego jest 92 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 300,67 ha, na które składają się śródleśne bagna, oczka wodne i torfowiska.
Celom edukacyjnym służy Ośrodek edukacyjno – muzealny „Izba Dydaktyczna” w Augustowie, którą rocznie odwiedza około 8000 osób. Obok części muzealnej znajduje się tu ogród botaniczny i ekspozycja terenowa sprzętu do prac leśnych.

W granicach Parku znajdują się 25 obiektów zabytkowych – kościoły, cmentarze, parki zabytkowe, zespoły pałacowe i budynki gospodarcze. Przetrwały liczne kapliczki przydrożne. Przez teren Parku przebiega 9 oznakowanych pieszych szlaków turystycznych długości 186 km dostępnych dla rowerzystów. W przygotowaniu jest 9 szlaków rowerowych o długości 235 km. Na ich trasach znajdują się zagospodarowane parkingi leśne i miejsca wypoczynku oznakowane tablicami informacyjnymi.

Na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie turyści mogą korzystać z 4 środków rekreacyjnych z domkami kempingowymi i polami namiotowymi. Do dyspozycji są 3 hotele i 2 schroniska młodzieżowe, a także kryte baseny kąpielowe i odkryte strzeżone kąpieliska w Jedlni Letnisko, Garbatce Letnisko, Pionkach oraz Kozienicach.

Wiele miejscowości położonych na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego znanych jest z dużych walorów klimatycznych i rekreacyjnych – np. Garbatka Letnisko, Jedlnia Letnisko, Rajec, Augustów.