Tag: 10

Rusałka pawik Nymphalis io jest jednym z najczęściej obserwowanych ale też najłatwiej rozpoznawalnych motyli. W związku z końcem lata, który przypada na 22 września, będziemy musieli niedługo pożegnać się z widokiem tęczowych skrzydeł pawika aż do wiosny.

Pawik swój charakterystyczny wygląd zawdzięcza czterem plamom na końcach skrzydeł przywodzącymi na myśl oczy lub pióra w pawim ogonie. Nawet jego angielska nazwa to peacock czyli po prostu paw. Wierzchnia barwa skrzydeł pawika to oczywiście mechanizm obronny. Gdy drapieżnik zbyt się zbliży do odpoczywającego ze złożonymi skrzydłami motyla ten energicznie otwiera skrzydła licząc na zaskoczenie ze strony prześladowcy.

Spodnia strona skrzydeł pawika również pomaga mu uniknąć zjedzenia przez drapieżniki. Dzięki ciemnobrązowemu zabarwieniu z delikatnym deseniem jest on trudno zauważalny. Gdy siedzi na roślinności ze złożonymi skrzydłami przypomina suchy liść.

Pawiki są dość długowieczne jak na motyle, bo żyją około 10 miesięcy. W zimę hibernują a na wiosnę możemy obserwować je jako jedne z pierwszych pośród motyli dziennych. Najczęściej siedzą wtedy na ziemi lub pniu leżącego drzewa i wygrzewają się w słońcu. Muszą osiągnąć odpowiednią temperaturę ciała po zimie aby mieć siłę na latanie i pobieranie pokarmu.

Pawiki są tak powszechnie spotykane, gdyż mają niewielkie wymagania co do preferowanego środowiska. Występują na łąkach, polanach, w ogrodach, na terenach przydrożnych oraz na brzegach lasów. Dorosły samiec pawika spędza poranki na pobieraniu pokarmu, po czym wyznacza swoje tymczasowe terytorium, którego broni przed innymi samcami, jednocześnie poszukując samic do rozrodu.

W maju pawiki składają jaja, z których wykluwają się gąsienice, które przez lato przechodzą stadium poczwarki aby na jesieni przepoczwarzyć się w postać doskonałą czyli dorosłego motyla. Gąsienice masowo żerują na pokrzywie zwyczajnej i chmielu.

Motyl opuszczający poczwarkę jest mokry i ma powyginane skrzydła. Musi je rozprostować i wysuszyć na słońcu. Czasem jednak możemy spotkać motyle które mają skrzydła nie do końca rozprostowane. Jeśli skrzydła wyschły w tej formie motyl jest skazany na rychłą śmierć, gdyż nie będzie mógł latać i pobierać pokarmu. Czasem powyginane skrzydła u motyli mogą być efektem choroby pasożytniczej, tak jak w przypadku motyla znanego jako monarch (danaid wędrowny Danaus plexippus). Te, również należące do rusałkowatych, owady często są atakowane przez pierwotniaka Ophryocystis elektroscirrha (OE). Jednym z objawów choroby pasożytniczej jest osłabione, które powoduje trudność podczas przeobrażenia i jeśli nawet wyjdą z poczwarki ich skrzydła wyglądają na pomięte.

Po przepoczwarzeniu dorosłe motyle, czasem nawet już we wrześniu, poszukują miejsc do zimowania. Na ten cel wybierają dziuple drzew, szpary pod korą oraz różne nieogrzewane ludzkie budowle, np. budynki gospodarcze i piwnice.

Jeśli zimą napotkamy pawika lub innego motyla zimującego w naszej piwnicy nie przeszkadzajmy mu. Jeśli zobaczymy, że motyl próbuje przezimować w ogrzewanym pomieszczeniu naszego domu lepiej zaproponować mu jakieś chłodniejsze miejsce np. piwnicę lub strych. Nie powinniśmy takiego motyla trzymać przez zimę w terrarium próbując dokarmiać. Motyl najadł się na jesieni i teraz potrzebuje chłodnego miejsca, gdzie może bezpiecznie przeczekać zimę spowalniając swoje funkcje życiowe, nie obawiając się, że jakiś drapieżnik go zje. Dzięki takiemu przystosowaniu do przerwania zimy będzie mógł doczekać do wiosny i zadbać o przetrwanie swojego gatunku.

Jeśli chcesz poznać więcej gatunków motyli dziennych występujących w Chojnowskim PK zajrzyj tutaj.

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.

Na początku sierpnia pracownicy Chojnowskiego Parku Krajobrazowego towarzyszyli Panu Jackowi Kazimierczakowi podczas nocnych obserwacji motyli, czyli ciem. Do obserwacji wytypowaliśmy teren otwarty, sąsiadujący z obszarem leśnym, położony na granicy Gmin Konstancin-Jeziorna i Góra Kalwaria.

Pan Jacek, zapewnił odpowiednie źródło światła, które emitowało różne długości fal świetlnych, dzięki czemu mogliśmy zwabić możliwie najwięcej różnych motyli. Ćmy siadały na specjalnym, przenośnym, białym ekranie, dzięki czemu można było zrobić dokumentację fotograficzną oraz zidentyfikować do gatunku.

Pomimo już dość chłodnej nocy udało się nam zaobserwować wiele ciekawych gatunków ciem z 11 różnych rodzin: barczatkowatych, garbatkowatych, kibitnikowatych, miernikowcowatych, mrocznicowatych, omacnicowatych, rezeliowatych, sówkowatych, wachlarzykowatych, zawisakowatych i zwójkowatych.

Obserwowane przez nas ćmy były zarówno bardzo drobne (np. Calybites phasianipennella o rozpiętości skrzydeł około 1 cm), jak i takie które osiągają imponujące rozmiary. Wśród największych osobników były ćmy z rodziny zawisakowatych: zmrocznik gładysz Deilephila elpenor i zawisak borowiec Sphinx pinastri. U przedstawicieli tego drugiego gatunku rozpiętość skrzydeł dochodzi do prawie 10 cm.

Ćmy miały najrozmaitsze ubarwienia oraz wzory na skrzydłach. Niektóre mogłyby konkurować z kolorowymi motylami dziennymi, na przykład metalicznie błyszczący liczalnik dębowiec Plagodis dolabraria lub mieniąca się perłowo boczanka brązowianka Patania ruralis. Niektóre ćmy miały bardzo ciekawy, nietypowy kształt ciała, np. należące do garbatkowatych: brunatnica grotówka Pheosia gnoma i wzjeżka wieszczyca Clostera anastomosis.

Należy pamiętać, że podział na motyle dzienne i nocne jest umowny. Wiele gatunków ciem, w tym niektóre obserwowane przez nas, są aktywne również za dnia. Wśród cech według których podzielono motyle dzienne i nocne można wymienić sposób składania skrzydeł lub kształt czułków (u motyli dziennych mają kształt buławki, a u ciem mogą być np. pierzaste).

Poznanie gatunków ciem występujących na naszym terenie jest istotne ze względu na to, że ćmy stanowią większość gatunków z rzędu motyli, a motyle dzienne stanowią niewielką ich część. Obserwowane gatunki (ich liczebność, pojawianie się oraz zanikanie) mówią nam o warunkach środowiskowych oraz ich zmianach. Do tego ćmy są bardzo pożytecznymi owadami! Przenoszą pyłek wielu roślin, również tych pomijanych przez pszczoły. Przenoszą również pyłek w dalsze i bardziej różnorodne siedliskowo lokalizacje. W ten sposób praca ciem i pszczół się uzupełnia, co pozwala zachować bioróżnorodność.

Bardzo dziękujemy Panu Jackowi Kazimierczakowi za wspólne obserwacje oraz pomoc w identyfikacji gatunków.

O motylach nocnych Chojnowskiego Parku Krajobrazowego możesz przeczytać tutaj.

Fot. Katarzyna Kozłowska, arch. MZPK.

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.

W ostatnich latach modliszkę zwyczajną Mantis religiosa mamy przyjemność spotykać w Polsce coraz częściej. W związku z tym zapraszamy do poszerzenia swojej wiedzy o tym ciekawym owadzie.

1. Dlaczego coraz łatwiej spotkać w Polsce modliszkę?

Modliszka jest tzw. owadem termofilnym czyli ciepłolubnym. Niegdyś występowała bardzo nielicznie na południu kraju, a obecnie, w związku z ociepleniem się klimatu, można ją spotkać już prawie w całej Polsce. Są nawet doniesienia o napotkaniu modliszki na Litwie, co świadczy o tym, iż jej zasięg aktywnie przesuwa się na północ.

Zdjęcie poniżej: modliszka zwyczajna

2. Jakie tereny najchętniej zamieszkuje modliszka?

Modliszki lubią tereny ciepłe i suche: napiaskowe murawy, okrajki suchych borów, śródleśne polany i wrzosowiska. W poszukiwaniu ciepła wędruje do miast. Można ją spotkać na nagrzanych parkingach czy blokowiskach, a paradoksalnie, na takich powierzchniach można ją łatwiej zaobserwować niż np. w lesie.

3. Czym żywi się modliszka?

Modliszka jest drapieżnikiem; na swoje ofiary czeka w bezruchu. Zjada pająki oraz inne owady, takie jak motyle czy nawet pasikoniki. Ponieważ jej chwytne przednie odnóża są bardzo silne, ofiary nie są w stanie się wydostać się z jej uścisku.

Zdjęcie poniżej: modliszka zwyczajna czekająca w bezruchu na ofiarę

Zdjęcie poniżej: modliszka zwyczajna – ubarwienie kamuflujące

4. Czy modliszka potrafi latać?

Tak. Dorosłe modliszki mają skrzydła, jednak to samce chętniej ich używają. Jeśli chcemy zobaczyć modliszkę, spacerując po murawie wypatrujmy uciekających spod naszych stóp owadów – jest spora szansa, iż poza pasikonikami czy konikami zauważymy także modliszki.

Zdjęcie poniżej: modliszka zwyczajna z widocznymi skrzydłami

5. Czy modliszka zawsze jest zielona?

Nie zawsze. Zielone modliszki są najczęstsze, jednak napotkać możemy również takie w odcieniach brązu czy żółci.

Zdjęcie poniżej: modliszka zwyczajna w odmianie barwnej brązowej

6. Czemu służą czarno-białe plamy na udach?

Prawdopodobnie, podobnie jak np. u motyli, plamy te imitują oczy. Taka strategia pozwala ocalić prawdziwe oczy i głowę w przypadku ataku drapieżnika.

Zdjęcie poniżej: modliszka zwyczajna z plamą imitującą oko

7. Czy modliszka zawsze zjada samca po kopulacji?

Nie zawsze. Choć z tego modliszka jest znana najbardziej, akt kanibalizmu nie zawsze ma miejsce. W zależności od badań naukowych, zdarza się to do około 1/4 przypadków. Jednak prawdopodobne jest, iż modliszki w warunkach badań laboratoryjnych są w stresie, co wpływa na zawyżenie wyników badań.

Przyczyny zjawiska nie są do końca wyjaśnione. Na pewno kanibalizm zdarza się częściej, jeżeli samiec jest nieostrożny i zbyt szybko, od przodu podchodzi do partnerki. Jej wyczulony na ruch wzrok drapieżcy może wtedy nakazać jej zaatakować, nawet zanim dojdzie do schadzki.

Z drugiej strony kanibalizm ten prawdopodobnie związany jest z sytuacjami niedostatku pokarmu i częściej występuje pod koniec sezonu. Konsumpcja samca dla samicy jest korzysta, ponieważ aby wytworzyć około 200 jaj, potrzebuje ona dużo energii.

Inne hipotezy tłumaczące to zjawisko to nieprzydatność samca po zapłodnieniu, konkurencja pokarmowa czy likwidacja z populacji osobników starszych.

8. Czy modliszka jest niebezpieczna dla człowieka?

Nie. Modliszki są niegroźne, jednak podobnie jak wiele innych owadów, w sytuacji zagrożenia potrafią ugryźć. Modliszek nie należy brać na ręce, również dlatego, iż stanowi to dla nich stres.

9. Jak modliszka spędza zimę?

Modliszka zimuje jako jajo. Po kopulacji we wrześniu lub październiku samica składa około 100-200 jaj. Z takich jaj umieszczonych w kokonie zwanym zooteką późną wiosną lub wczesnym latem wylęgają się młode osobniki, które przechodzą przeobrażenie niezupełne. Przeżywalność larw jest niska, ze względu na częste zbyt niskie temperatury (poniżej 17 stopni), zbyt małą wilgotność czy niedostatek pokarmu.

Zdjęcie poniżej: modliszka zwyczajna – larwa

Zdjęcie poniżej: ooteka czyli kokon z jajami w kwietniu

10. Czy modliszka jest zagrożona wyginięciem?

Modliszka zwyczajna objęta jest w Polsce ścisłą ochrona gatunkową. Jest wymieniona na polskiej czerwonej liście owadów w kategorii EN czyli zagrożona. Zagrożeniem dla niej jest zanikanie siedlisk – śródleśnych polan i okrajek, tzw. siedlisk ekotonowych. W Chojnowskim parku Krajobrazowym takie zagrożenie stanowi zabudowa siedlisk otwartych.

Jednak być może w związku z ekspansją gatunku, kategoria na czerwonej liście zostanie zmieniona.

Zdjęcie poniżej: zabudowa w bezpośrednim sąsiedztwie siedliska zajętego przez modliszkę zwyczajną

Fot. M. Siuta Archiwum MZPK

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.