Miesiąc: sierpień 2016

Jak co roku już od ponad 10 lat prowadzone są na terenie Parku badania nietoperzy. Polegają one w głównej mierze na kontroli stopnia zasiedlenia skrzynek, stanu populacji i ilości gatunków zajmujących schrony rozwieszonych na terenie lasów wchodzących w skład Parku oraz na kontrolowanym odłowie w specjalne sieci chiropterologiczne.

Wszystkie prace związane z kontrolą i odławianiem, prowadzone są z Panem dr hab. Grzegorzem Lesińskim ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego i przy wsparciu finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Wobec dużej liczby gatunków zagrożonych, nietoperze stały się jedną z kluczowych grup wymagających czynnej ochrony oraz przełamywania uprzedzeń i przesądów. Ze względu na swój tryb życia – zimą niezbędne są im pomieszczenia z dużą wilgotnością (80-90 %) i niską temperaturą (00-50 C ), to latem wymagają silnie nagrzewających się miejsc. Niestety w szybkim tempie ubywa naturalnych letnich schronień dla nietoperzy takich jak nieużywane strychy drewnianych domów i stare dziuplaste drzewa. Dlatego tak ważne jest rozwieszanie schronów dla nietoperzy w młodych sosnowych lasach dominujących w Mazowieckim Parku.
A poniżej zaprezentujemy (pochwalimy się) danymi zebranymi w tym roku:
Stopień zasiedlenia skrzynek – powierzchnia badawcza „Czarci Dół” (66 skrzynek)

Gatunek	kwiecień	czerwiec	lipiec	sierpień	listopad
Gacek brunatny	35 os.	39 os.	99 os.	37 os.	4 os.
Karlik większy	0	12 os.	2 os.	6 os.	0
Borowiec wielki	10 os.	54 os.	85 os.	33 os.	6 os.
Nocek duży	4 os.	3 os.	3 os.	3 os.	0
Razem	49 os.	108 os.	189 os.	79 os	10 os.
Zasiedlenie budek	16,67 %	24,24%	32,31%	30,30%	9,09%

Stopień zasiedlenia skrzynek – powierzchnia „Torfy” (72 skrzynki)

Gatunek	kwiecień	maj	czerwiec	sierpień	wrzesień	listopad
Gacek brunatny	41 os.	13 os.	0	8 os.	0	0
Karlik większy	0	92 os.	16 os.	19 os.	11 os.	0
Borowiec wielki	61 os.	108 os.	403 os.	48 os.	16 os.	11 os.
Nocek duży	0	0	0	1 os.	1 os.	0
Razem	102 os.	213 os.	419 os.	76 os.	28 os.	11 os.
Zasiedlenie budek	23,61%	48,61%	48,61%	21,13%	19,72%	8,7 %

Stopień zasiedlenia skrzynek – powierzchnia „Biała Droga” (BD – 40 skrz.) i „Czarne Stawki”(CS – 40 skrz.)

Gatunek	lipiec BD	lipiec CS	sierpień BD	sierpień CS	wrzesień BD	wrzesień CS	listopad BD
Gacek brunatny	19 os.	0	0	0	0	0	1 os.
Karlik większy	0	0	14 os.	5 os.	10 os.	6 os.	0
Borowiec wielki	24 os.	7 os.	0	0	2 os.	1 os.	0
Nocek duży	1 os.	0	7 os.	0	3 os.	0	0
Razem	44 os.	7 os.	21 os.	5 os.	15 os.	7 os.	1 os.
Zasiedlenie budek	54,05%	10,25%	48,65%	7,9%	24,32%	13,16%

Kontrolowano również w kwietniu i lipcu stopień zasiedlenia, skrzynek w Mazowieckim Parku Krajobrazowym w 2014 r. na powierzchniach „Lasek” i „Gajówka Goździk”.
Na powierzchni „Lasek” dwukrotnie stwierdzono (w kwietniu i lipcu) 1 osobnika gacka brunatnego (rozwieszone 50 skrzynek), na powierzchni „Gajówka Goździk” (2 kontrole w tym roku) pomimo rozwieszenia 90 skrzynek w ostatnich 4 latach, nie stwierdzono zasiedleń. Podobnie na powierzchni „Las Sobieskiego” (30 budek) brak zasiedlenia.
Ponadto prowadzono nocne odłowy w sieci hiropterologiczne:
– 30 VII, przy rezerwacie „Las im Króla Jana Sobieskiego”, wynik: 4 osobniki mroczka późnego i 1 osobnik gacek brunatny.
– 31 VII, Pogorzel Warszawska, siec przy „Pogorzelskiej Strudze”: 1 gacek brunatny.
– 3 VIII, przy rezerwacie „Las im Króla Jana Sobieskiego”, siec na drodze: brak nietoperzy.
– 17 VIII, Warszawa Międzylesie, siec na drodze: 1 gacek brunatny.
– 20 VIII, Aleksandrów – przy jeziorze „Torfy” – 2 sieci na drogach: brak nietoperzy.
– 4 IX, Janów – trzy sieci przy drogach – 1 osobnik mroczka późnego.

Typowe zimowe miejsce hibernacji nietoperzy w MPK (ceglana ziemianka)

Budka w młodym lesie sosnowym

Mroczek późny po wypuszczeniu

Po wyciągnięciu z sieci w specjalnej rękawiczce (niestety czasem gryzą)

„Czynna ochrona i monitoring populacji nietoperzy występujących na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka” dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w formie dotacji w kwocie 6 000,00 zł.”

W maju br. rozpoczęto po raz kolejny prace na rzecz czynnej ochrony traszki grzebieniastej Triturus cristatus i kumaka nizinnego Bombina bombina na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, wspomagane finansowo przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. W prace aktywnie włączyli się członkowie Sekcji Zoologicznej Koła Naukowego Wydziału Nauk o Zwierzętach.
Wiosną pobrano jaja traszki ze zbiorników w Celestynowie i ze zbiorników Czarne Stawki. Skrzek kumaka pobrano ze zbiornika na obszarze Bagna Całowanie.

Jaja i skrzek pobierano razem z roślinami, na których zostały złożone. Następnie taki pakiet wkładano do faunariów lub dużych, plastikowych butelek, wypełnionych wodą. Wypełnienie wodą jest konieczne, by zarodki nie wyschły. Zapobiega to także uszkodzeniu zarodków podczas transportu. Każdy zbiornik miał przydzielone oddzielne faunaria i butelki. Zebrano ok. 300 jaj traszki grzebieniastej i ok. 140 jaj kumaka nizinnego.

Pobrane jaja i skrzek przewieziono do Bazy Torfy, gdzie miała następnie miejsce hodowla w warunkach laboratoryjnych. Jaja i skrzek policzono, włożono do oddzielnych akwariów wypełnionych wodą ze zbiorników. Dzięki temu larwy i kijanki miały zapewniony dostęp do naturalnego pokarmu niewielkich rozmiarów, który były w stanie przyjąć.

Wodę w akwariach regularnie podmieniano, a zabrudzone akwaria czyszczono. Szukano także obecności naturalnych drapieżników, takich jak larwy ważek czy larwy pływaka żółtobrzeżka, które przedostały się do akwariów na pobranych roślinach lub z pobraną ze zbiorników wodą. Wraz ze wzrostem młodych płazów wzrastało ryzyko zjadania się ich nawzajem, dlatego regularnie rozdzielano osobniki pomiędzy dodatkowe akwaria.

Wprowadzano do diety płazów coraz większy pokarm – solowce, dafnie, larwy komarów i ochotki. Kumakom podawano dodatkowo kępki glonów i materię organiczną z dna zbiornika wodnego.

Kiedy osobniki zaczęły się przeobrażać, do akwariów wkładano płaskie kawałki drewna. Przeobrażone płazy korzystały z nich, traktując je jako ląd. Zanik skrzeli zewnętrznych u traszek i ogonów u kumaków, a także wychodzenie płazów na drewienka, było znakiem, że można je wypuścić do środowiska. Przekładano wtedy płazy do faunariów i butelek napełnionych wodą i przewożono w miejsce pobrania jaj i skrzeku.

Młode traszki wypuszczono 5 sierpnia, a kumaki 20 sierpnia br. Do zbiorników, z których pobrane były jaja, wróciło 187 małych traszek, w tym 124 do Celestynowa, a 63 do Czarnych Stawków. Na Bagnie Całowanie wypuszczono 76 osobników kumaka nizinnego.
Działania na rzecz tych dwóch gatunków mają sens, ponieważ udaje się odchować ponad połowę osobników, dzięki czemu wzmacniają populacje żyjące w naturalnym środowisku. Hodowla w warunkach laboratoryjnych zmniejsza naturalną u tych płazów śmiertelność na poziomie zarodka oraz w stadium kijanki i larwy, a także eliminuje presję drapieżników – ryb i ptaków wodnych.
Hodowla ta ma również walor edukacyjny. Każdy odwiedzający Bazę Torfy może zobaczyć na własne oczy, jak rozwijają się płazy i dowiedzieć się, dlaczego ważna jest ich ochrona.
W ramach tego zadania prowadzono również monitoring zmian poziomu wody gruntowej na terenach torfowych. Jest on podstawowym parametrem fizycznym który może już wstępnie informować o kondycji torfowiska, gdyż zbyt niskie położenie zwierciadła wody może przyczyniać się do występowania niekorzystnych procesów degradacyjnych złoża torfowego. Ma to bardzo duże znaczenie w przypadku już wcześniej odwodnianych i zmeliorowanych gleb torfowych jak w przypadku torfowiska Całowanie, którego fragmenty znajdują się na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Monitoring położenia zwierciadła wody gruntowej w tym przypadku wydaje się kluczowym i podstawowym parametrem do wstępnej diagnozy kondycji gleb.

Rury do wykonania piezometrów

Piezometr zamontowany w terenie

Pomiary położenia wód gruntowych rozpoczęto na początku maja 2014, wybierając do obserwacji 15 punktów pomiarowych na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Piezometry obserwacyjne zwierciadło wód gruntowych zainstalowano na obszarach leśnych, obszarach łąkowych, wyrobiskach torfu i w pobliżu dużego zbiornika wodnego powstałego po eksploatacji torfu. Z przeprowadzonych dotychczas badań wynika, że zwierciadło wody obniża się szczególnie pod użytkowaniem leśnym i łąkowym. W przypadku dołów potorfowych zwierciadło wody jest znacznie wyżej ale trzeba pamiętać że powierzchnia tego obszaru jest znacznie obniżona w stosunku do otaczającego terenu. Przyjmuje się na podstawie badań, że zwierciadło wody na terenach torfowych powinno znajdować się jak najbliżej terenu i wahać się w granicach 0-30 cm pod powierzchnią terenu. W powyższych przypadkach tak nie jest, nakłada się na to m.in. brak opadów atmosferycznych w ostatnich tygodniach.

Autorzy
Czynna ochrona traszki grzebieniastej i kumaka nizinnego: K. Fyałkowska, K. Gajewska, A. Kowalska
Monitoring zmian stosunków wodnych: dr hab. R. Oleszczuk

„Czynna ochrona traszki grzebieniastej Triturus cristatus i kumaka nizinnego Bombina bombina oraz identyfikacja zagrożeń wynikających ze zmian stosunków wodnych siedlisk związanych z tymi gatunkami na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka” dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji, w kwocie 9 000,00 zł”

 

Wśród rodzimych gatunków ryb słodkowodnych strzebla błotna Eupallasella percnurus ma od dawna wyjątkowo wysokie znaczenie przyrodnicze, jako gatunek realnie zagrożony wyginięciem. Już w 1975 roku objęto ją całkowitym zakazem połowu, a zgodnie z dzisiejszymi przepisami prawa, podlega ona ochronie ścisłej i oprócz tego wymaga ochrony czynnej.

Do niedawna o obecności strzebli błotnej w Mazowieckim PK nie było żadnych konkretnych informacji. W tutejszych zbiornikach wodnych nikt nigdy tej ryby nie starał się znaleźć, pomimo istnienia dużej liczby mniejszych i większych wyrobisk torfu, będących jej typowym siedliskiem w Polsce. Było jednak wiadomo, że obszar parku mieści się w historycznym areale występowania strzebli błotnej i że pół wieku temu występowała ona przynajmniej w jednej z glinianek w Karczewie. W tej sytuacji wydawało się zupełnie nieprawdopodobne, żeby ryba ta nie zamieszkiwała przynajmniej niektórych z kilkudziesięciu drobnych zbiorników wodnych istniejących w obrębie pobliskiego Bagna Całowanie.
Dopiero w 2013 r., kiedy rozpoczęto realizację programu restytucji strzebli błotnej w Mazowieckim PK, odkryto jej obecność w jednej z torfianek w pobliżu Karczewa. Zbiornik ten zamieszkuje szczątkowa populacja, bardzo silnie zdominowana przez inwazyjnego karasia srebrzystego Carassius gibelio. Niewielka liczebność tej populacji uniemożliwia wykorzystanie części jej osobników do lokalnych translokacji, które powinny stanowić podstawę działań restytucyjnych. W efekcie podjęto decyzję o wykorzystaniu do restytucji młodych osobników strzebli błotnej z ciągłej hodowli, prowadzonej na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, w warunkach kontrolowanych w Zakładzie Rybactwa Stawowego w Żabieńcu, do celów czynnej ochrony mazowieckich populacji tego gatunku.
W 2013 roku i w roku bieżącym wstępnie wytypowano do celów restytucji strzebli błotnej dwie spore torfianki. Obie charakteryzują się bezpieczną powierzchnią lustra wody i odpowiednią głębokością maksymalną w okresie letnim, bardzo dobrymi parametrami jakości wody i ich stabilnością w czasie; obie są zamieszkiwane przez karasia srebrzystego i żadna nie podlega większej presji wędkarskiej.
W lipcu br., bezpośrednio po uzyskaniu z Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska zezwolenia na przeprowadzenie restytucji, do każdej z obu torfianek wsiedlono po 500 hodowlanych jednorocznych osobników strzebli błotnej. Osobniki te osiągną dojrzałość płciową w przyszłym roku i odbędą tarło. Pierwsze namacalne efekty podjętych działań powinny być możliwe do stwierdzenia za dwa lata, chociaż zapewne już w przyszłym roku będzie można ocenić, czy translokowane ryby zadomowiły się w torfiankach i czy odbywają tarło.
Omawianym działaniom towarzyszyło inne, o nieco mniejszym kalibrze, lecz istotne ze względów edukacyjnych. Na mocy wspomnianego wcześniej zezwolenia, 30 dwuletnich osobników strzebli błotnej wsiedlono do małego zbiornika pokazowego przy ścieżce przyrodniczej znajdującej się obok siedziby Dyrekcji MZPK w Otwocku.

Dorosły osobnik strzebli błotnej.

Torfianka koło Karczewa – miejsce występowania szczątkowej populacji strzebli błotnej.

Pierwsza torfianka – miejsce restytucji strzebli błotnej w Mazowieckim PK.

Druga torfianka – miejsce restytucji strzebli błotnej w Mazowieckim PK.

Hodowlane młode osobniki strzebli błotnej podczas wsiedlania do torfianki w ramach programu restytucji gatunku.

Ścieżka przyrodnicza i mały sztuczny zbiornik wodny przy siedzibie Dyrekcji MZPK w Otwocku zarybiony strzeblą błotną do celów edukacyjnych.

Restytucja różanki (Rhodeus sericeus) oraz strzebli błotnej Eupallasella percnurus w wodach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w formie dotacji w kwocie 8 000,00 zł.

Prof. dr hab. Jacek Wolnicki

Różanka jest jedynym przedstawicielem ryb ostrakofilnych występujących w Europie. Specyficzne nazewnictwo związane jest z ekologią rozrodu tego gatunku, którego aktywność godowa, tarło oraz rozwój ikry związane są ściśle z obecnością małży.
Wyjątkowa i specyficzna forma rozrodu sprawia, że w obrębie wielu siedlisk różanki występują sporadycznie lub zaniknęły na skutek wyginięcia małży. Ale spotykane są również stanowiska, gdzie ryba ta może dominować nad pozostałą ichtiofauną.

Młode różanki w warunkach akwaryjnych
Różanka jest niewielką rybą o bardzo charakterystycznych cechach. Posiada wyraźnie wysklepione ciało i sprawiające wrażenie dobrze umięśnionego. Grzbiet tworzy łagodny łuk, głowa wyraźna o końcowym otworze pyska, widocznych otworach nosowych i dużych oczach. Płetwa grzbietowa znajduje się  prawie pośrodku pomiędzy płetwami brzusznymi, a płetwą odbytową. Natomiast długość podstawy płetwy grzbietowej i odbytowej jest niemal jednakowa. Płetwa ogonowa jest proporcjonalna o wyraźnej osi dwubocznej, posiadająca sercowate wcięcie. Różanka jest rybką dorastającą maksymalnie do 9 cm. Pomimo niewielkich rozmiarów różanka zwraca na siebie uwagę ciekawym ubarwieniem, nabierającym szczególnej intensywności w okresie godowym. W związku z tym intensywność barw u dorosłych ryb w dużej mierze zależy od siedliska oraz sezonu. Boki ciała są srebrzyste z wyraźnymi łuskami, na których przebiega linia naboczna zauważalna na rzędzie 5-6 łusek. Grzbiet jest szaro zielony, a do nasady ogona biegnie seledynowo-niebieska smuga. Większość płetw jest bezbarwna, jedynie na płetwie grzbietowej i ogonowej mogą być zauważalne drobne pigmentacje. W okresie pory godowej szata barw różanki staje się dużo bardziej atrakcyjna.

Kontrola stanu różanek w zbiorniku hodowlanym przy siedzibie MZPK
W wodach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, nie prowadzono dotychczas badań dotyczących tego gatunku, dopiero w ramach podjętego programu jej czynnej ochrony wykazano jedno stanowisko, które w ubiegłym roku zanikło na skutek opanowania go przez sumiki karłowate. W związku z tym nasze działania nabrały szczególnie istotnego znaczenia w ramach odtwarzania tego cennego przyrodniczo gatunku. Wdrożone prace polegają na rozrodzie różanki w wylęgarni Zakładu Zoologii SGGW. Narybek po kilkumiesięcznym podchowie jest wypuszczany do uprzednio wytypowanych wód Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. W ciągu ostatnich 2 lat wypuszczono blisko 1000 osobników różanki. Dodatkowo tę skromną rozmiarowo ale bogatą w barwy rybkę można podziwiać w zaaranżowanym w celach edukacyjnych zbiorniku wodnym w bezpośrednim sąsiedztwie z siedzibą Dyrekcji Parku.

Wypuszczanie różanek

Restytucja różanki (Rhodeus sericeus) oraz strzebli błotnej Eupallasella percnurus w wodach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w formie dotacji w kwocie 8 000,00 zł.

 

Dr inż. Witold Strużyński, Karolina Śliwińska