Nadbużański Park Krajobrazowy położony jest w środkowo – wschodniej części Województwa Mazowieckiego. Swym zasięgiem obejmuje lewobrzeżną część doliny Dolnego Bugu od ujścia rzeki Tocznej w miejscowości Drażniew (w gminie Korczew) do ujścia Liwca w pobliżu Kamieńczyka (w gminie Łochów), a także fragment dolnej Narwi. Jest jednym z największych parków krajobrazowych w Polsce, położony równoleżnikowo chroni prawie 120 km rzeki Bug i 40 km Narwi. Obecnie powierzchnia parku wynosi 74 136,50 ha, a razem z otuliną 113 671,70 ha.
Obszar parku charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem krajobrazu. Największym jego walorem jest zachowana dolina Bugu, z meandrującą rzeką, licznymi starorzeczami i wyspami w nurcie oraz piaszczystymi łachami i skarpami. Oprócz doliny rzecznej do parku wchodzą również kompleksy leśne – pozostałości dawnych puszcz, które zajmują około 36 % powierzchni.
Dominują tu bory sosnowe, porastające ubogie, piaszczyste siedliska. Nadrzeczne tereny to kontrast wielu środowisk, suche piaszczyste wydmy graniczą z torfowiskami, a podmokłe lasy łęgowe z borami sosnowymi. Zachowało się tu jeszcze wiele cennych lasów łęgowych. W dolinie Bugu spotyka się większe obszary zarośli łozowych z udziałem rzadkiej wierzby śniadej. Niewielkie powierzchnie na żyźniejszych glebach zajmują grądy. Większe obszary parku pokrywają łąki zalewowe.
Spośród rzadkich gatunków roślin na uwagę zasługują: wawrzynek wilczełyko, orlik pospolity, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, zimoziół północny, parzydło leśne, pełnik europejski, salwinia pływająca, rosiczka wąskolistna, widłak spłaszczony, storczyki.
Przez teren parku przechodzą granice zasięgów geograficznych takich gatunków jak lepnica litewska, sasanka Tekli, zimoziół północny, smagliczka drobna. Z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin na terenie NPK stwierdzono 6 gatunków roślin (widlicz cyprysowaty, starodub łąkowy, wielosił błękitny, czarcikęsik Kluka, cibora żółta, turzyca luźnokępkowa). Występują tu gatunki typowe dla innych regionów kraju jak np. lepiężnik kutnerowaty – gatunek nadmorski czy parzydło leśne gatunek typowy dla terenów górskich. Bogactwo środowisk wpływa korzystnie na liczebność i zróżnicowanie występujących tu zwierząt.
Wśród zwierząt największą grupę cennych gatunków stanowią ptaki. Stwierdzono tu występowanie ponad 200 gatunków, w tym ponad 150 lęgowych. Do najrzadszych należą związane z obszarami podmokłymi i dolinami rzecznymi takie gatunki jak: kulik wielki, bąk, kszyk, rybitwa rzeczna, czarna, białoczelna, błotniak stawowy, brodziec piskliwy, perkozy, sieweczki rzeczna i obrożna. W norach na stromych nadrzecznych skarpach gnieżdżą się zimorodek i kolonijnie jaskółka brzegówka. Nad wodami pospolita jest czapla siwa i biała. Dolina Bugu odgrywa ogromną rolę jako trasa przelotu oraz miejsce odpoczynku i żerowania ptaków migrujących.
Dolina Bugu jest ostoją ornitologiczną o międzynarodowej randze. Na liście „Ostoi ptaków w Polsce” znajduje sie pod symbolem IBAE-Poland 095. Populacje: derkacza, sieweczki obrożnej, brodźca krwawodziobego czy kolonie rybitwy czarnej i jaskółki brzegówki należą do największych w kraju. Oprócz nich wymienić warto sieweczkę rzeczną, rybitwę białoczelną, brodźca piskliwego i samotnika. Coraz liczniej przylatują żurawie, w niedostępnych lasach gniazdują bociany czarne i orliki krzykliwe.
Oprócz niewątpliwych walorów przyrodniczych, w parku znajdują się rozległe obszary o zachowanym tradycyjnym wiejskim krajobrazie kulturowym. We wsiach i miasteczkach spotkać można jeszcze przykłady dominującej tu niegdyś drewnianej zabudowy, a także kapliczki i krzyże przydrożne (katolickie i unickie). Na łąkach urozmaicają krajobraz typowe dla regionu stodółki i brogi. Wędrując po nadbużańskich szlakach można zwiedzać zespoły pałacowe o randze ponadregionalnej.
Część obszaru Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego została wytypowana do sieci NATURA 2000, co nadało mu europejska rangę wśród obszarów chronionych. Na terenie Parku i jego otuliny wytyczono Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) o nazwie „Dolina Dolnego Bugu” oraz „Dolina Liwca”. Na terenach tych stwierdzono występowanie gatunków ptaków, wymienionych w załączniku I tzw. Dyrektywy Ptasiej. Utworzono także Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO), tzw. „Ostoję Nadbużańską”. Został on wyznaczony na podstawie Dyrektywy „Siedliskowej” dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz gatunków zwierząt i roślin wymienionych w załączniku II Dyrektywy „Siedliskowej”.
Historia Parku
Inicjatorem utworzenia parku krajobrazowego w dolinie Bugu był Pan Lechosław Herz, którego pomysł narodził się już w 1976 roku.
Inicjatywa ta spotkała się z ogromnym zainteresowaniem Komisji Ochrony Przyrody ówczesnego Zarządu Okręgu Warszawskiego Ligi Ochrony Przyrody. Dodatkowo, inicjatywę poparł prof. dr hab. Stefan Kozłowski zajmujący się wówczas formułowaniem zasad tworzenia wielofunkcyjnego systemu obszarów chronionych w Polsce. Ważną rolę w promowaniu inicjatywy utworzenia Parku odegrało również Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Broku, którego staraniem odbyła się sesja wyjazdowa na teren proponowanego Parku, oraz Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych, który doprowadził do konferencji z udziałem zainteresowanych utworzeniem Parku województw. Choć sytuacja polityczna na początku lat 80 -tych spowodowała zawieszenie działań dotyczących projektowanego Parku, w 1986 r. Wojewódzcy Konserwatorzy Przyrody z Siedlec (Zbigniew Kaszuba), Ostrołęki (Wiesław Staniszewski) i Ciechanowa (Halina Chiczewska) w uzgodnieniu z Wydziałami Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej i Geologii Urzędów Wojewódzkich w Siedlcach, Ostrołęce i Ciechanowie, zlecili zespołowi Rzeczoznawców Towarzystwa Urbanistów Polskich opracowanie dokumentacji projektowanego Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Dokumentacja powstawała w latach 1987 – 1992, a głównym jej wykonawcą był mgr inż. Bolesław Król (Towarzystwo Urbanistów Polskich, Warszawa) z zespołem pracowników naukowych i technicznych Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach oraz służb planowania przestrzennego w Siedlcach, Ostrołęce i Ciechanowie. Wyniki prac zostały zaopiniowane przez Wojewódzkie Komisje Ochrony Środowiska i Ochrony Przyrody. Jednocześnie, działalność informacyjna i popularyzatorska oraz fakt uwzględnienia idei Parku przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miast i gmin spowodowały, że idea utworzenia Parku jeszcze przed jego formalnym powołaniem weszła praktycznie do obiegu planistycznego i świadomości publicznej. Dokumentacja uzasadniająca utworzenie parku zyskała uznanie i autorzy otrzymali nagrodę Ministra Ochrony Środowiska w 1994 roku.
Nadbużański Park Krajobrazowy miał powstać na terenie 32 jednostek administracyjnych, w tym 4 miast i 28 gmin wiejskich leżących w województwie ostrołęckim, siedleckim, ciechanowskim i łomżyńskim. Powierzchnia Parku wraz z otuliną miała wynosić 222 152 ha. Jednak nie udało się doprowadzić do utworzenia Parku w takich granicach. Rozporządzeniem Nr 36/93 Wojewody Siedleckiego z dnia 30 września 1993 r. w sprawie utworzenia Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Siedl. Nr 8, poz. 166) Nadbużański Park Krajobrazowy został formalnie powołany na obszarze województwa siedleckiego. W granicach NPK i jego otuliny znalazł się obszar o pow. 76 519 ha położony na terenie 10 gmin: Jadów (powiat Wołomin), Łochów, Sadowne, Stoczek, Miedzna, Korytnica, Liw (powiat Węgrów), Kosów Lacki, Ceranów, Sterdyń (pow. Sokołów Podlaski). Następnie Rozporządzeniem Nr 15/94 Wojewody Ciechanowskiego z dnia 8 kwietnia 1994 r. w sprawie utworzenia Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Ciech. Nr 9, poz. 52) powołano Park na obszarze 6 326,7 ha w województwie ciechanowskim na terenie gmin Pułtusk i Pokrzywnica (powiat Pułtusk). Kolejnym aktem prawnym było Rozporządzenie Nr 13/98 Wojewody Łomżyńskiego z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie utworzenia Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego na powierzchni 996 ha (łącznie z otuliną) na terenie gmin Nur i Zaręby Kościelne w województwie łomżyńskim (Dz. Urz. Woj. Łom. Nr 6, poz. 55). Znaczna część obszaru projektowanego Parku i jego strefy ochronnej znajdowała się w granicach województwa ostrołęckiego (Puszcza Biała) – 139 111 ha (62,6 % pow. całego obszaru), jednak ostatecznie na tym terenie Park nie został utworzony. W związku z tym, ochroną prawną nie są obecnie objęte cenne przyrodniczo tereny Puszczy Białej i prawego brzegu Bugu. W dniu 1 grudnia 1997 roku powołano pierwszego dyrektora i od tego momentu rozpoczyna się tworzenie zarządu NPK.
Po reformie administracyjnej kraju w 1999 r. cały obszar NPK i jego otuliny znalazł się w granicach województwa mazowieckiego. Rozpoczęto prace nad powiększeniem obszaru parku. Mimo prowadzonych negocjacji z gminami w powiecie ostrowskim, nie udało się zyskać aprobaty tamtejszych samorządów. Sukcesem natomiast zakończyły się negocjacje z samorządami gmin Sterdyń, Sabnie, Repki, Korczew, Przesmyk, Paprotni i Platerowa.
W dniu 26 marca 2002 r. Wojewoda Mazowiecki podpisał Rozporządzenie Nr 30 w sprawie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego oraz jego powiększenia (pow. 74 136, 5 ha, a razem z otuliną 113 671,7 ha (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 98, poz. 2067), na mocy którego granicami Parku zostały objęte gminy: Korczew, Paprotnia, Przesmyki (powiat Siedlce), Repki, Sabnie oraz kolejna część gminy Sterdyń (powiat Sokołów Podlaski) i Platerów (powiat Łosice). O znaczeniu tego aktu nich świadczy fakt, iż od połowy lat dziewięćdziesiątych w Polsce utworzono zaledwie kilka parków krajobrazowych.
W dniu 1 stycznia 2010 roku wszedł w skład Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych, podlega pod jego dyrekcję w Otwocku i jest jego największą częścią.
Konferencja w Drohiczynie w 2006 roku
Posiedzenie Rady Parku
Spływ kajakowy
