Łowcy reniferów – Kultura świderska

Historia osadnictwa na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego sięga epoki kamienia –okresu paleolitu. Trzynaście tysięcy lat przed naszą erą na tym obszarze występowały renifery. Śladem tych zwierząt wędrowały koczownicze plemiona tundry, których tryb życia uzależniony był od polowań.

W latach 1919-1934 archeolodzy Ludwik Sawicki i Stefan Krukowski odkryli ich obozowiska na wydmach przy ujściu rzeki Świder do Wisły w miejscowości Świdry Wielkie, dlatego kulturę tę nazywamy „świderską” lub  cyklem mazowszańskim. Było to stanowisko kilkunastu warsztatów, wytwarzających narzędzia krzemienne. Wyrabiano tam narzędzia łowieckie tzw. ostrza świderskie zwane liściakami, jak również narzędzia domowe i gospodarcze. Wysokiej jakości krzemień jurajski (tzw. czekoladowy), sprowadzany był drogą wodną z Gór Świętokrzyskich. Kultura świderska związana była z migrującymi latem na północ, a  zimą na południe łowcami reniferów. Paleolityczni łowcy zakładali swoje obozowiska jedno i dwuszałasowe, przeważnie na wydmach i terasach rzecznych. Były to namioty ze skór reniferów, kształtem przypominające wigwam, gdzie w okresie jesienno-zimowym wewnątrz znajdowało się palenisko. W letnich koczowiskach ogniska znajdowały się na zewnątrz.

Z okresu paleolitu pochodzi też stanowisko archeologiczne odkryte na wydmie „Pękatka” we wsi Całowanie. Badania prowadzone w latach 1963-1969 przez Romualda Schilda odkryły wielowarstwowe znaleziska dokumentujące osadnictwo epoki kamienia. Wydzielono 8 poziomów osadniczych, w tym 6 dotyczyło kultury świderskiej. Dowodami występowania na Mazowszu łowców reniferów było odnalezienie m.in. śladów szałasów, jam gospodarczych i chat, narzędzi krzemiennych, szczątki rogów reniferów. „Pękatka” wraz z 30 metrową strefą ochronną została wpisana do Mazowieckiego Rejestru Zabytków.