Otwockie „Świdermajery”

Przedwojenny Otwock to przede wszystkim  uzdrowiskowo i najpopularniejsze letnisko Warszawiaków. Miasto powstało i rozwinęło się na przełomie XIX i XX wieku, dzięki budowie Kolei Nadwiślańskiej. Jego cechą charakterystyczną jest regionalna zabudowa w stylu „świdermajer”. Wybudowano tu wiele letniaków, sanatoriów, pensjonatów, domów uzdrowiskowych, szpitali, domów całorocznych architektonicznie wkomponowanych w zalesione sosnowymi borami działki.

W czasach przedwojennej świetności na linii otwockiej, czyli od Międzylesia do Celestynowa naliczono ponad 500 takich  budowli. Michał Elwiro Andriolli był twórcą stylu określanego jako: andriollówki, styl nadświdrzański, otwocko-karczewski, architekturą Andriollowskich Brzegów, drewnianą architekturą linii otwockiej oraz „świdermajerem”. Artysta grafik, ilustrator książek (m.in. „Pana Tadeusza) i malarz, zakupił w 1880 roku osadę Brzegi nad Świdrem, gdzie wybudował letnią pracownię i kolonię 15 willi do wynajęcia. Do Brzegów przyjeżdżali na letni wypoczynek m.in. Władysław Reymont i Józef Piłsudski. Indywidualne drewniane wille o unikatowym budownictwie  i detalu nawiązujące do wpływów architektury szwajcarskiej i rosyjskiej tzw. styl lauzbegowy (wzorowany na daczach rosyjskich i schroniskach alpejskich) z elementami tradycyjnego budownictwa mazowieckiego. Charakterystyczną cechą tego kierunku architektonicznego są drewniane parterowe lub piętrowe budynki sosnowe z ażurowym zdobnictwem werand, ganków oraz szpiczastym, dwuspadowym dachem i bardzo często niebieskimi okiennicami.

.

 

Dla ocieplenia budynków wypełniano przestrzenie pomiędzy belkami mieszanką gliny, wiórów i ciętych gałęzi. Detalem, najbardziej specyficznym jest drewniana koronka. „Świdermajer” to najbardziej popularne określenie, które wprowadził poeta Konstanty Ildefonds Gałczyński w poemacie „Wycieczka do Świdra”.

 

 

„Te wille jak wójt podaje, są w stylu „świdermajer”.

 

Architektura Otwocka jest atrakcją turystyczną, w którym warto zobaczyć:
1.Przy ul. Warszawskiej 5 – mieściło się pierwsze Sanatorium Przeciwgruźlicze dla Żydów dr  Władysława Przygody, które działało do 1939 r. Potem budynek znalazł się na terenie getta, gdzie swoją siedzibę miał Judenrat.

2.ul.Warszawska 23 i 23 a –  murowana willa „Julia”, której właścicielem był Maurycy Karstens – największy przedsiębiorca budowlany w Warszawie. Dawniej mieściło się tu inhalatorium, zakład hydropatyczny i skład apteczny, następnie urząd pocztowy.
3.ul.Warszawska 34 – willa „Lucyna” należąca do Rocha Gogolewskiego. Mieszkał tutaj gen. Markgrafski, a następnie dr Czaplicki.
4.Przy ul. Reymonta 29 – willę „Lala”  własność Jakuba Schatzschneidera, teścia Władysława Reymonta, który  prawdopodobnie w tym budynku napisał „Lato” część powieści „Chłopi”. W 2001 r. na ścianie budynku umieszczona została tablica pamiątkowa. W 1944 r. mieściły się tu biura sztabu marszałka Gieorgija Żukowa.
5.Przy ul. Kościelnej 16 – willa zwana „Szeliga”, gdzie wcześniej stały dwa budynki (jeden z nich spłonął w latach 20-tych).
6. ul. Kościelna 14 i 18 – domy bogatego kupca żydowskiego Oszera Perechodnika. Na rogu ulic Kościuszki i Kościelnej pod nr 18 – piętrowa willa z balkonikiem. W budynku miało siedzibę Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”, a przed II wojną światową urzędował tu klub inteligencji „Spójnia”.

7.ul. Kościelna 19a –  willa Odo Bujwida, przedwojennego lekarza, bakteriologa, uznawanego za ojca polskiej mikrobiologii.

8.  ul. Kościelna 22- narożna willa gen. Michała Jacymirskiego.

9. ul. Kościelnej 23 – zbudowany w 1924 roku pensjonat dr Pawła Martyszewskiego otwockiego lekarza, który w czasach wojny doprowadził do utworzenia szpitala dla Polaków, gdzie mieściła się m.in. komórka nasłuchu radiowego Armii Krajowej, a następnie hotel „Liliana”.

10. Przy ul. Kościuszki 5 i 7 – drewniane, domy willi „Nowość”. W 1925 roku posesja należała do prezesa zarządu gminy żydowskiej Pinkusa Kacenelenbogena. Pod nr 5 mieszkał Bronisław Marchlewicz, który od 1937 roku był komendantem policji w Otwocku, oficer AK „Śmiały”. Instytut Yad Vashem przyznał mu medal „Sprawiedliwy wśród narodów świata”. W 1942 r. Bronisław Marchlewicz uratował z rąk Niemców ocalałą z warszawskiego getta 5-letnią Marysię Osowiecką.

11. ul. Kościuszki 15 – wybudowana w 1895 roku  willa „Podole” z pięknym ogrodem, w którym mieściła się apteka. Ciekawostką jest fakt, iż w jej wnętrzu kręcono sceny filmu „Generał Nil” z Olgierdem Łukaszewiczem. Warto też zwrócić uwagę na murowany budynek przy ul. Kościuszki 18, w którym mieszkał zbrodniarz wojenny, komendant niemieckiej policji Walter Schlicht.

12. Przy ul. Kościuszki 21- dwa drewniane budynki, dawne Sanatorium Wiśniewskiego powstałe w 1905 roku. W 1925 roku zakład leczniczy został zlikwidowany, a prowadzony był dom wychowawczy dla sierot.
13. Przy ul. Kościuszki 20 i 22 –  do 1998 roku istniało najstarsze piętrowe, drewniane sanatorium doktora Józefa Geislera. Wybudowane w 1893 roku było pierwszym na ziemiach polskich nizinnym zakładem leczenia chorób płuc. Obok znajdowały się budynki z ciepłymi kąpielami leczniczymi oraz pijalnia kumysu i mleka. Odwiedził to miejsce malarz Józef Chełmoński. Po wojnie budynki weszły w skład sanatorium im. Ludwika Waryńskiego, niestety nie zachowały się do czasów obecnych.
14. Przy ul. Samorządowej 13 a – pensjonat Wachmana, duży, piętrowy drewniak, gdzie znajdował się oddział zakaźny Szpitala Miejskiego i ukrywali się Żydzi i Polacy. 
15. Przy ul. Leśnej 10 – drewniany dom, w którym w czasie wojny mieścił się Zarząd Zabezpieczeń Nieruchomości. Budynek wyznaczał granicę getta.   
16. Przy ul. Armii Krajowej – zbudowany w latach 1906 -1921 pensjonat Abrama Górewicza (Gurewicza) – największy w Polsce obiekt drewniany, otoczony parkiem w stylu angielskim. W czasie II wojny światowej mieściła się tu komendantura, a następnie od 1941 roku szpital dla niemieckich żołnierzy. W 1953 roku w budynku mieścił się Centralny Szpital Lotniczy, a w latach 1960 – 1994  Zespół Szkół Medycznych.

Dziedzictwo Otwocka – unikatowe wille  w stylu  „Świdermajer” popadają w ruinę. Warto więc zastanowić się nad zachowaniem ich niepowtarzalnego charakteru.