Najlepsze praktyki w zakresie ochrony nietoperzy w MPK

W dniach 4-5 września 2014 r. w Mazowieckim Parku Krajobrazowym i jego okolicach eksperci Towarzystwa Przyrodniczego „Bocian” przeprowadzili wspólnie z pracownikami Parku i Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych warsztaty szkoleniowe z zakresu ochrony czynnej nietoperzy zorganizowane w ramach projektu Life+ pn.: „Ochrona różnorodności biologicznej na obszarach leśnych, w tym w ramach sieci Natura 2000 – promocja najlepszych praktyk” (LIFE10 INF/PL/000673).

Udział w zajęciach wzięło ponad 30 osób reprezentujących zarówno instytucje odpowiedzialne w naszym kraju za ochronę przyrody (RDOŚ, parki krajobrazowe) oraz gospodarkę leśną (GDLP, RDLP, nadleśnictwa), jak i organizacje pozarządowe (w tym speleokluby). Wśród uczestników znaleźli się również lokalni miłośnicy przyrody oraz osoby niezrzeszone pragnące poznać bliżej zwyczaje tych skrytych, aktywnych głównie nocą ssaków.

Pierwszy dzień warsztatów rozpoczął się częścią konferencyjną, zorganizowaną w hotelu Bella Vista, w warszawskiej dzielnicy Wesoła, podczas której przedstawiono zebranym prezentację multimedialną omawiającą podstawowe zagadnienia z zakresu biologii i ekologii nietoperzy związanych z terenami leśnymi, najważniejszych zagrożeń dla tych ssaków i ich schronień oraz działań, jakie należy podejmować w celu ich ochrony. Podczas prelekcji zapoznano zebranych z metodami inwentaryzacji letnich i zimowych schronień nietoperzy oraz wyjaśniono, jak powinien wyglądać prawidłowo prowadzony monitoring tych zwierząt. W przerwach kawowych uczestnicy warsztatów mogli powymieniać się między sobą doświadczeniami z zakresu ochrony nietoperzy oraz wyjaśnić niezrozumiałe kwestie z prowadzącymi. Konferencja zakończyła się wspólnym obiadem, po którym uczestnicy warsztatów, zaopatrzeni w odpowiednie stroje terenowe i latarki, zostali przewiezieni busami do ośrodka muzealno-edukacyjnego „Baza Torfy”, położonego w Mazowieckim Parku Krajobrazowym, w sąsiedztwie rezerwatu przyrody „Na Torfach”, gdzie rozpoczęto pierwszą część zajęć terenowych.

Podczas praktycznej części warsztatów uczestnicy mieli okazję zapoznać się z jedną z najefektywniejszych, a tym samym najczęściej stosowanych metod czynnej ochrony nietoperzy w lasach gospodarczych, polegającą na wzbogacaniu młodych, ubogich w naturalne schronienia nietoperzy (dziuple) drzewostanów, w odpowiednie dla tych zwierząt kryjówki – skrzynki dla nietoperzy. Uczestnicy szkolenia, przy użyciu młotków, gwoździ i wiertarek, nauczyli się własnoręcznie zbijać drewniane skrzynki dla nietoperzy, które następnego dnia rozwiesili wzdłuż jednej z dróg leśnych Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. W sumie zmontowano i rozwieszono tam 17 skrzynek dla nietoperzy typu Stratmann i 17 typu angielskiego. Po zmontowaniu skrzynek zebrani udali się spacerem do miejsca wykonania odłowów nietoperzy w sieci, sprawdzając po drodze zasiedlenie wiszących przy leśnej drodze skrzynek i ucząc się rozpoznawać co do gatunku odnalezione w tych schronieniach nietoperze – liczne jeszcze o tej porze roku borowce wielkie, zdecydowanie rzadziej w tym czasie spotykane karliki większe, będące już w trakcie długodystansowych migracji na zimowiska, a także sporadycznie korzystające z tych kryjówek nocki duże.

Odłowy nietoperzy w sieci – stanowiące jedną z metod badania składu gatunkowego chiropterofauny danego terenu – rozpoczęły się o zmierzchu w rejonie niewielkich zbiorników leśnych zwanych potocznie „Czarnymi Stawkami”. Prowadzący wyjaśnili zebranym, w jakich miejscach rozstawianie sieci jest uzasadnione, a z jakich należy rezygnować z uwagi na niewielkie prawdopodobieństwo schwytania nietoperzy. Następnie uczestnicy szkolenia, podzieleni na kilkuosobowe grupy, nauczyli się rozstawiać sieci i oznaczać schwytane gatunki nietoperzy wg. klucza. Niestety, z uwagi na krótki czas trwania odłowów (zwykle trwają one całą noc, od zachodu do wschodu słońca) schwytano w sieć tylko jednego nietoperza – dorosłego samca mroczka późnego, jednego z największych krajowych gatunków. Pierwszy dzień zajęć zakończono wspólną kolacją w hotelu.

Kolejny, a zarazem ostatni dzień warsztatów poświęcony był zwiedzaniu zlokalizowanych na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego kryjówek nietoperzy. Uczestnicy obejrzeli strych budynku mieszkalnego w Celestynowie, pełniącego rolę letniej kryjówki dla nietoperzy, na którym nauczyli się wyszukiwać śladów bytowania tych zwierząt – obecne były liczne ich odchody, udało się także odnaleźć jednego, drzemiącego w szczelinie poddasza nietoperza, który okazał się być gackiem brunatnym. Następnie zebrani obejrzeli typową w tym rejonie kryjówkę zimową nietoperzy – ceglaną piwniczkę przydomową w Pogorzeli, z której corocznie chętnie korzystają podczas okresu hibernacji gacki brunatne. Podczas zwiedzania wymienionych obiektów prowadzący zwrócili uwagę uczestnikom szkolenia na najważniejsze zagrożenia dla funkcjonowania takich schronień (nieprawidłowo prowadzone remonty poddaszy, rezygnacja z użytkowania ziemianek i ich zasypywanie), tłumacząc jednocześnie, jak w łatwy sposób można pogodzić ochronę nietoperzy z użytkowaniem strychów budynków przez ich właścicieli. Warsztaty zakończyły się wspólnym wieszaniem zmontowanych poprzedniego dnia skrzynek dla nietoperzy w jednym z drzewostanów sosnowych Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

Prowadzący serdecznie dziękują dyrektorowi Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych, Panu Sylwestrowi Chołastowi, za nieodpłatne udostępnienie wiaty w Ośrodku Edukacyjno-muzealnym „Baza Torfy”, pracownikom Mazowieckiego Parku Krajobrazowego – Panu Przemysławowi Skrzypiec-Nowak i Panu Radosławowi Dąbrowskiemu – za ogromną pomoc podczas organizacji i prowadzenia części terenowej szkolenia oraz za użyczony sprzęt, a właścicielom zwiedzanych schronień nietoperzy za ich udostępnienie.

Maria Łepkowska i Marek Kowalski