Tag: 79

Rys historyczny

Kozienicki Park Krajobrazowy obejmuje ochroną Puszczę Kozienicką – jeden z większych i piękniejszych kompleksów leśnych na Mazowszu, o zachowanie którego przez lata walczyli leśnicy, miłośnicy przyrody i działacze społeczni.

W Połowie lat 60-tych XX wieku, na najwyższych szczeblach władzy politycznej i gospodarczej zapadła decyzja o wybudowaniu największej  w Polsce elektrowni o mocy 1600 MW, opalanej węglem kamiennym.  Zdecydowano wtedy, że elektrownia zostanie wybudowana na północno – wschodnim krańcu Puszczy Kozienickiej w pobliżu miejscowości Świerże Górne, na gruntach Lasów Państwowych. Dodatkowo postanowiono, że rozdzielnia prądu zostanie zlokalizowana w Pionkach, czego konsekwencją byłoby wycięcie pasa lasu o długości 20 km i szerokości 200 m pomiędzy elektrownią, a  miastem Pionki  (około 400 ha).  Energiczne i stanowcze działania leśników oraz ówczesnego Ministra Leśnictwa – Romana Gesinga doprowadziły do zmiany planów i zlokalizowania rozdzielni obok elektrowni.  Dzięki temu zachowano znaczną powierzchnię lasu oraz uratowano naturalne  siedliska Puszczy Kozienickiej przed fragmentacją.  Kolejną planowaną inwestycją, która mogła znacząco negatywnie wpłynąć na stosunki wodne, a w konsekwencji na przyrodę  Puszczy Kozienickiej była budowa kopalni węgla brunatnego w Jastrzębi (miejscowość na zachodnim skraju Puszczy) oraz produkcja brykietów z tego „węgla”, wzbogaconego odpadami z rafinerii w Płocku. Szczęśliwie  argumenty ochrony przyrody i środowiska wzięły górę i w 1982 r. inwestycja została zaopiniowana negatywnie. Dzięki temu możliwe było dokończenie działań zmierzających do utworzenia Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

Dokumentacja uzasadniająca utworzenie Parku została przygotowana przez  pracowników Urzędu Wojewódzkiego w Radomiu pod kierunkiem Andrzeja Kowalczewskiego – wojewódzkiego konserwatora przyrody,  w ścisłej współpracy z doc. dr hab. Ryszardem  Zarębą pracownikiem  naukowym  SGGW w Warszawie, Martą Chałubińską  pracownikiem Wojewódzkiego Biura Planowania Przestrzennego w Radomiu, Wandą Ginalską  – Prokop – pracownikiem  Przedsiębiorstwa  Geologicznego  w Kielcach,  pracownikami nadleśnictw oraz działaczami  Ligi Ochrony Przyrody i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.

Utworzenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego nastąpiło w dniu 28 czerwca 1983 r. na posiedzeniu Wojewódzkiej Rady Narodowej w Radomiu (Uchwała Nr XV/70/83 w sprawie utworzenia Kozienickiego Parku Krajobrazowego – Dz. Urz. WRN w Radomiu Nr 9 poz. 52).  W roku 2001 zakończono trwające 6 lat prace nad powiększeniem Kozienickiego Parku Krajobrazowego o południową część Puszczy Kozienickiej. Po powiększeniu obszar Parku liczy 26 233,83 ha. Park otacza otulina o powierzchni 36 009,62 ha. W 2004 r. Kozienickiemu Parkowi Krajobrazowemu nadano imię Profesora Ryszarda Zaręby (rozporządzenie nr 8 Wojewody mazowieckiego z dnia 19 lutego 2004 r.).

Położenie parku

Park położony jest w północno – wschodniej części Równiny Radomskiej, w widłach rzek: Wisły i Radomki. Ukształtowanie powierzchni Parku jest mało zróżnicowane,  ma charakter peryglacjalny i jest ściśle związane z ostatnim zlodowaceniem.   Tutejsza rzeźba terenu powstała na skutek działania procesów transportu  i akumulacji zniszczonego i rozdrobnionego materiału skalnego, znajdującego się w strefie  przylegającej  do obszarów lodowcowych w warunkach surowego klimatu panującego na przedpolu lodowca. Występują tu małe wysokości względne. W części północnej teren wznosi się do wysokości 120-150 m, a miejscami, na wierzchołkach wydm, osiąga prawie 160 m. W zasięgu doliny Wisły (południowo-wschodnia część obszaru głównego KPK) teren położony jest najniżej (102-110 m n.p.m.).    Równinny krajobraz polodowcowy urozmaicają malownicze pradoliny rzek Radomki i Zagożdżonki oraz wzniesienia wydmowe z charakterystycznymi zabagnieniami, zwanymi w miejscowej gwarze „ługami”. Lasy zajmują ponad 91% powierzchni Parku, a w otulinie dominują obszary rolnicze.

Wartości przyrodnicze

Kozienicki Park Krajobrazowy chroni jeden z najcenniejszych pod względem przyrodniczym kompleksów leśnych w Polsce. Występuje tu szereg siedlisk przyrodniczych oraz gatunków chronionych i zagrożonych wymarciem.  Teren ten odznacza się znaczną rozmaitością zbiorowisk leśnych, od borów suchych i świeżych począwszy, poprzez bory i lasy mieszane, lasy liściaste do podmokłych olsów i łęgów. Wizytówką Puszczy są endemiczne, wyżynne, jodłowe bory mieszane, które na tym terenie uznawane są za postać kresową, natomiast jednym z najważniejszych i zajmującym tu największą powierzchnię siedliskiem przyrodniczym są grądy subkontynentalne. Roślinność nieleśna, pomimo że zajmuje niewielką powierzchnię jest różnorodna i prezentuje bardzo odmienne względem siebie grupy ekologiczne. Do najciekawszych należy roślinność torfowiskowa, skupiona  w południowej części obszaru, wśród której dominują fitocenozy mszysto-turzycowe i mszary. Do najczęstszych należą zbiorowiska: turzycy dzióbkowatej  i wełnianki wąskolistnej. Spośród zbiorowisk trawiastych do najcenniejszych należą ekstensywnie użytkowane łąki świeże: rajgrasowe i  wiechlinowo-kostrzewowe.

Zbiorowiska leśne i nieleśne tworzą piękną mozaikę krajobrazową, której towarzyszy bogactwo świata roślin i zwierząt. Stwierdzono tu występowanie 295 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, 267 porostów  i 94 mszaków oraz około 628 gatunków roślin naczyniowych należących do 84 rodzin i 294 rodzajów.

O randze Puszczy Kozienickiej w zachowaniu krajowej flory naczyniowej świadczy obecność sześciu gatunków wymienionych w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin: buławnika czerwonego, kostrzewy ametystowej, sasanki otwartej, widlicza cyprysowatego oraz turzyc – bagiennej i strunowej. Stwierdzono tu występowanie gatunków figurujących na krajowej Czerwonej liście roślin naczyniowych. Są wśród nich, m.in.: czosnek niedźwiedzi, goryczka wąskolistna, kukułka plamista, pływacz drobny i rosiczka okrągłolistna.  Spośród tutejszej mykoflory na Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce znajduje się 41 gatunków, a trzy gatunki podlegają ochronie ścisłej: sromotnik  bezwstydny, siedzuń  sosnowy  (szmaciak gałęzisty)  i soplówka  jodłowa. Spośród porostów znanych z terenu Puszczy Kozienickiej na Czerwonej liście  porostów w Polsce znajduje się aż 71 gatunków, w tym:  7 krytycznie zagrożonych  oraz 11 wymierających.

Puszcza Kozienicka jest najważniejszą w centralnej Polsce, tuż po Puszczy Kampinoskiej, ostoją dla 59 gatunków ssaków. Jednym z nich jest popielica, gatunek wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Występująca tu populacja popielic cechuje się bardzo dużą liczebnością i jednym z najwyższych w kraju wskaźnikiem zagęszczenia osobników przypadających na 1 ha lasu. Żyją tu również chronione w Polsce orzesznice i smużki. Puszczańskie rzeki zasiedlają stabilne populacje bobra i wydry. Okresowo pojawiają się migrujące wilki.

Bardzo bogata jest tutejsza chiropterofauna, w skład której wchodzi 16 spośród 17 gatunków nietoperzy występujących w Polsce niżowej, z czego do rozrodu przystępuje aż 14 gatunków. Najczęściej i najliczniej występuje borowiec. Do gatunków dominujących należą: mroczek późny, nocek rudy, gacek brunatny i nocek duży. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest liczne występowanie borowiaczka, nocka Brandta i nocka Bechsteina, dla którego Puszcza Kozienicka jest drugim znanym w Polsce miejscem rozrodu i najdalej wysuniętym w kierunku północno-wschodnim stanowiskiem. Jednym z najrzadszych gatunków nietoperzy w Puszczy Kozienickiej jest mopek.   Biorąc pod uwagę faunę nietoperzy ranga Puszczy Kozienickiej jest bardzo wysoka i porównywalna z Puszczą Białowieską.

Spośród ornitofauny na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego i otuliny spotykamy prawdziwe ptasie rzadkości takie jak bączek, bielik, orlik krzykliwy czy trzmielojad. Odnotowano tu też gniazdowanie 29 gatunków ptaków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Duża liczebność gatunków takich jak:  lelek, bocian czarny, derkacz, dzięcioł średni, jarzębatka czy dudek sytuuje ten obszar na wysokiej pozycji wśród ptasich ostoi w Polsce. Z grupy gatunków migrujących spotykamy na tym terenie m.in.  cyraneczkę, krogulca, samotnika, krętogłowa, dzięcioła zielonego, srokosza. Liczebności tych ptaków osiągają tu  wielkość 1% i więcej populacji krajowej.

Spośród 18 krajowych gatunków płazów na terenie Puszczy Kozienickiej stwierdzono 13 gatunków, w tym – kumaka nizinnego i traszkę grzebieniastą. Fauna gadów reprezentowana jest przez sześć gatunków. Osobliwością tego obszaru jest populacja żółwia błotnego.

Niezwykle bogaty jest tutejszy świat bezkręgowców. Jednym z najbardziej interesujących gatunków jest rak szlachetny, który posiada tu najliczniejszą w Polsce centralnej, stabilną populację. Ten przedstawiciel krajowych dziesięcionogów figuruje w Światowej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz w polskim jej odpowiedniku. Obszar Puszczy jest jedną z najważniejszych na Mazowszu ostoją dla populacji rzadko spotykanych na niżu ślimaków z rodziny poczwarówkowatych – poczwarówki  zwężonej i jajowatej.

Rozmaitość środowisk oraz obecność dobrze zachowanych powierzchni leśnych z starodrzewem wpływają na bogactwo gatunkowe owadów. W obrębie Puszczy Kozienickiej stwierdzono: pachnicę dębową, zgniotka cynobrowego, czerwończyka nieparka, czerwończyka fioletka oraz modraszka telejusa. Do osobliwości tego obszaru należy występowanie sawczynki piaskowej. Poza istniejącym stanowiskiem w Puszczy Kozienickiej ten wymierający gatunek nie był notowany na terenie kraju od kilkudziesięciu lat. Do wyjątkowo rzadkich owadów w Polsce zaliczyć można smukwę kosmatą. Oba gatunki figurują w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Bardzo bogata w Puszczy Kozienickiej jest fauna chrząszczy z rodziny bogatkowatych oraz  kózkowatych

Najcenniejsze i najbardziej naturalne ekosystemy Kozienickiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny, zostały objęte ochroną jako rezerwaty przyrody. Jest ich 15 i reprezentują najciekawsze i najbogatsze zbiorowiska roślinne, często z około 200-tu letnimi drzewostanami. Łącznie zajmują 1267,92 ha.  Śródleśne bagna, oczka wodne i torfowiska o łącznej powierzchni 335,28 ha uznano za użytki ekologiczne. Ochroną pomnikową objętych jest tu 261 obiektów. Są to drzewa rosnące pojedynczo i w grupach, jedna aleja lipowo – kasztanowa, 2 krzewy,  głaz narzutowy oraz 3 stanowiska bluszcza zwyczajnego.

Ze względu na wyjątkowe walory przyrodnicze Puszcza Kozienicka została włączona do Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych Natura 2000 jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO)  „Ostoja Kozienicka” PLB 140013 i Specjalny Obszary Ochrony [siedlisk] (SOO) „Puszcza Kozienicka” PLH 140035

 

Puszcza Kozienicka dawniej Radomska powstała na początku XVII wieku, kiedy z dóbr królewskich obejmujący główny trzon Puszczy Radomskiej w 1607r. utworzono tzw. ekonomię królewską z administracyjną siedzibą w Kozienicach. Od powstania naszej państwowości do końca istnienia Rzeczpospolitej puszcza była własnością królewską. Najwięcej zapisów związanych z historią puszczy, dotyczy okresu za panowania dynastii Jagiellonów. W okresie tym w lasach puszczy dominowało łowiectwo i bartnictwo. Zwierzostan puszczy był niezwykle bogaty. Występowały licznie: jelenie, łosie, dziki, bobry, niedĽwiedzie, rysie, żbiki, wilki, borsuki, lisy, kuny, tchórze oraz ptactwo wodne i drapieżne.

Na rozwój łowiectwa wpłynęło dogodne położenie tych terenów przy uczęszczanym szlaku łczącym Kraków z Wilnem. Trakt ten zwano „Litewskim gościńcem” lub „Drogą królewsk±”. Teren puszczy i Jedlnię szczególnie upodobał sobie król Władysław Jagiełło. Podczas powrotów z Litwy gdzie spędzał zimy, miał w zwyczaju zatrzymywać się w dworku modrzewiowym w Jedlni. W latach 1403 – 1434 na tym terenie przebywał 23 razy. Z wielkich polowań urządzanych w puszczy, należy wymienić tzw. wielkie łowy mające na celu zgromadzenie zapasu mięsa na wojnę z Krzyżakami w 1410 r. Natomiast w 1409 r. zbudowano most łyżwowy (w odniesieniu do dzisiejszej nazwy pontonowy), który pod Kozienicami Wisłą spławiono do Czerwińska i tam posłużył do przeprawy wojskom polskim maszerującym na wojnę z zakonem krzyżackim.
Mieszkańcy ówczesnych wsi puszczańskich takich jak Jedlnia, Mąkosy, Kozienice byli poddanymi królewskimi, korzystającymi z wielu przywilejów. W 1387r. Władysław Jagiełło obdarzył Jedlnię przywilejem zwalniającym ją od wszelkich obowiązków, prócz dani miodowej i posług przy polowaniach, a w 1430r. wydał przywileje jedleńskie ( potwierdzone w Krakowie w 1433r.) gwarantujące szlachcie nietykalność osobistą.
Puszcza jako miejsce polowań królewskich była w pewien sposób chroniona przed wylesieniami, jej ochronie sprzyjał również fakt, że drewno w tym okresie na skutek dużej obfitości nie miało większego znaczenia zarówno jako budulec jak i opał. Mała eksploatacja drewna w tym okresie związana była także z występującymi trudnościami technicznymi. Do obróbki drewna stosowano prymitywne narzędzia, do transportu służyły drewniane wozy bez obręczy stalowych i o drewnianych osiach, a siłą pociągową były woły.
Figurka w Zadobrzu – r. 1912 W okresie tym przemysł ograniczał się do smolarni, ptaszarni i rzemieślniczo prowadzonych drobnych warsztatów bednarskich, kołodziejskich i innych. Tartaki zwane „piłami” były wtedy nieliczne, nie tworzyły osobnych obiektów przemysłowych, lecz połączone były wspólnie z młynami. Wykorzystywano w ten sposób energię wodną. W 1475r. opat Jan na rzece Czarnej /Zagożdżonka/ w dziedzictwie Janików pozwolił Piotrowi Przerwiszowi wybudować młyn oraz tartak. Były to pierwsze obiekty tego typu, często zwane od nazwisk młynarzy np. Słowiki lub ¦mietanki. W XVI i XVII w. nad Zagożdżonką w miejscowościach Kociołki, Pionki, Zagożdżon, Płachty było 4 tartaki, które prowadzono wspólnie z młynami. W XVIII wieku w ekonomii kozienickiej istaniały 3 tartaki – Kociołek, Pionka, Zagożdżon. Na rzece Mironicy istniał młyn z tartakiem. W Suchej w 1718r. powstał tartak zbudowany przez plebana.
Podobnie jak młyny nad rzekami budowano rudnie- były to piece do wytapiania żelaza Wytapiano tam rudę darniową, dostępną na podmokłych łąkach śródleśnych. Źródłem opału był węgiel drzewny dostarczany przez smolarzy. Bardzo często obiekty te sytuowano w lesie. W puszczy przerabianiem drzewa na różne sprzęty oraz wypalaniem go na węgle i smołę zajmowali się smolarze często nazywani maziarzami lub budnikami. Ilość smolarzy była dość znaczna i tak w Jedlnii było ich 11, w Kozienicach 3, Jastrzębi 6, Suchej 2. W piecach smolarskich w póĽniejszych czasach (około 1860r.) wypalano smołę i pędzono terpentynę.
Podobnie jak łowiectwo równie intensywnie rozwijało się bartnictwo, które na terenie puszczy ma tradycje sięgającą okresu wczesno-feudalnego. W XVI wieku na terenie starostwa radomskiego około 327 rodzin zajmowało się bartnictwem. Bartnicy byli wieczystymi dzierżawcami barci z których musieli składać daniny tzw. bartne najczęściej z miodu. Bartnicy mieli wolny wstęp do lasu, wycinali łyko na powrozy, zbierali żołędzie, kosili trawy na pobliskich łąkach, wypasali w puszczy bydło, obsiewali niwki oraz zbierali jagody, grzyby i orzechy. Bartnik posiadał zbiorowisko większej ilości barci (sosen bartnych) zwanych kątem. Kąty obejmowały pewną przestrzeń lasu określoną granicami ścieżek, dróg, strumyków. Barcie oznaczano znakami, wyciętymi na pniach drzew. Bartnicy należeli do organizacji bartnych – obelści. W 1505r. znajdowało się 37 oblin do których należało 55 bartników z Jedlnii i okolic. Organizacja bartników Puszczy Radomskiej mieściła się w Jedlnii i prowadziła księgi swych czynności, które sięgają roku 1584. Stowarzyszenie bartne nazywało siebie „prawem obelnym”. Członkiem prawa obelnego stawał się każdy bartnik po złożeniu przysięgi, posiadający barcie w puszczy. Organizacja posiadała sąd bartny w których sądzono spory, a także wykroczenia między bartnikami. Jeszcze po II wojnie światowej na terenie boiska szkolnego w Jedlni znajdował się głaz narzutowy zwany „kamieniem sądowym”, przy którym dawniej odbywały się sądy. Najbardziej bartnictwo rozwinęło się w XVI i XVII wieku.
 
Ważniejsze wydarzenia z historii puszczy kozienickiej:
XII wiek – wylesienia wzdłuż Wisły; założenie Magnuszewa, Ryczywołu, Świeży,Gniewoszowa, Kozienic, Lesiowa, Tczowa i Jedlni
1320 – przypisanie terenów Puszczy do starostwa radomskiego
1347 – Kazimierz Wielki wydaje statuty wiślickie zachęcające do osiedlania się w Puszczy
przełom XIV i XV wieku – panowanie Władysława Jagiełły, przejazdy króla na trasie Wilno – Kraków, rozwój Jedlni, wzrost znaczenia Puszczy jako łowiska królewskiego (król polował tutaj 23 razy)
1430 – król Władysław Jagiełło wydaje w Jedlni uchwałę „Neminem Captivabimus nisi iure victum” („statuty jedleńskie”)
1 styczeń 1447 – w Kozienicach urodził się król Zygmunt I Stary
Kajzerówka, cmentarz 1505 – sejm w Radomiu i uchwała „Nihil novi”
1554 – pierwsza lustracja Puszczy
1607 – powstanie ekonomii kozienickiej
1772 – lokacja Augustowa i Stanisławic
1784 – oddzielenie gospodarki leśnej od folwarcznej
1786 – nadleśniczy Sewerynowicz wykreśla pierwszą mapę leśną Puszczy
1794 – pierwszy plan urządzania lasu (Karol Mehlig dokonuje opisu taksacyjnego Puszczy, sporządza instrukcję gospodarki leśnej i wskazania gospodarcze); atak Rosjan na fabrykę karabinów w Kozienicach – przystąpienie Kozienic do Insurekcji Kościuszkowskiej
1795 – 1809 – zabór austriacki, dotkliwa dewastacja lasów
XIX wiek – rozpad ekonomii kozienickiej, ok. 40% powierzchni puszczy trafia w ręce prywatne
1805 – urządzanie lasu metodą austriackiej taksy kameralnej
Chata – Muzeum Wsi Radomskiej
1810 – 1811 – urządzanie lasu (oparte na instrukcji polskiej), podział Puszczy na obręby i oddziały
1819 – 1885 – urządzanie lasu (oparte na instrukcji rosyjskiej)
1863 – 1864 – powstanie styczniowe, działalność partii Czachowskiego i Kononowicza na terenie Puszczy
1901 – 1902 – podział leśnictwa Kozienice na leśnictwa: Kozienice, Radom i Garbatka
1914 – bitwa pod Anielinem – Laskami (Pierwsza regularna bitwa frontowa stoczona przez I Pułk Legionów Polskich dowodzonych przez Józefa Piłsudskiego u boku armii austriacko – węgierskiej przeciwko armii rosyjskiej: walki o Laski – bataliony dowodzone przez majora Michała Żymierskiego, walki o Anielin – batalion dowodzony przez majora Edwarda Rydza Śmigłego. Poległo 250 legionistów)
1915 – bitwa na szlaku Pakosław – Chechły (Walki w czasie wielkiej ofensywy państw centralnych: Legioniści Puławskiego pod dowództwem podpułkownika Antoniego Reutta walczyli u boku wycofujących się brygad rosyjskich przeciwko niemieckiej dywizji gen. Woyrscha. Zginęło 50 legionistów)
1912 – 1930 – urządzanie lasu
1939 – bitwa pod ¦wierżami, rozbicie niemieckiej kolumny łącznościowej przez „Hubala””Kamienna Grobla” – M. Latos
1943 – 1945 – działalność partyzancka AK i BCh
1946 – 1966 – urządzanie lasu
1962 – utworzenie rezerwatu Zagożdżon
1978 – utworzenie rezerwatu Ponty
1980 – utworzenie rezerwatu Brzeźniczka
1982 – utworzenie rezerwatów: Ciszek, Jedlnia, Załamanek, Pionki
1983 – utworzenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego
1985 – utworzenie rezerwatów: Ługi Helenowskie, Miodne
1994 – utworzenie rezerwatu Krępiec
1995 – powołanie LKP „Lasy Puszczy Kozienickiej”, międzynarodowe seminarium „Podstawy zrównoważonej gospodarki leśnej”
1997 – V Kongres Leśników Polskich „Problemy przebudowy drzewostanów w LKP”
1999 – utworzenie rezerwatu Ponty Dęby
2000 – konferencja OECD „Prognoza Środowiskowa i strategia dla sektora leśnego do 2020 roku”
2000 – utworzenie rezerwatów: Królewskie Źródło, Leniwa
2001 – powiększenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego

Ryszard Zaręba was born on 25^th May 1924 in Radom. In 1944 he graduated from Highschool with the qualification of a mechanics technician. He then went on to attend another highschool in Radom which he completed in 1945 by taking A-levels. He then began his studies at the Forestry Department of Warsaw University of Life Sciences. In 1949 he completed his studies with a Bachelor’s degree in Forestry Engineering and a Master’s in Agrotechnical Science. He started working in the field while he was still a student. 

As a second year student, he took part in environmental monitoring of Białowieża National Park (under the supervision of professor Niedziałkowski) and in 1952-1953 in the monitoring of Świętokrzyski National Park. In 1947-1954 he was assistant in the Forest Bioecology Department of the Polish Forestry Research Institute. In 1950-1956 he worked as an assistant and later lecturer (assistant professor) at the Department of Forest Botany and Dendrology of the Warsaw University of Life Sciences (WULS) headed by professor Roman Kobendza. In 1957 he relocated to the Department of Forest Management where he worked uninterruptedly until the end of his days as lecturer, assistant professor (until 1973) and professor (from 1982). He received three titles at WULS: a Doctor of Philosophy in 1963 (his thesis was entitled „The history of Kozienice Oldgrowth Forest until mid 19^th century”); he completed his habilitation in 1971 in the area of forest management (based on his work on „Geobotanical and phytosociological monitoring of forest stands in Kozienice Oldgrowth Forest and Radomsko-Kozienicki District” – published in Zesz. Nauk. SGGW-AR Rozpr. Nauk., 1971 z. 11). In 1982 he became a professor extraordinarius and in 1989 – professor ordinarius.

Professor Zaręba conducted much scientific research, the main area of his interest being botany and phytosociology. He was also interested in questions in forestry, nature conservation, related disciplines and the general socio-economic agenda. He authored and co-authored over 200 publications, including 80 scientific theses, monographs as well as 11 textbooks and lecture scripts. All these included works in phytosociology, forest typology and botany, nature conservation, forest management, environmental science, geography and history of forestry.

Next to his doctoral thesis and habilitation, professor Zaręba’s most important and influential publications include: „The phytosociological basis of forest typology” (published in Dział Wyd. SGGW 1972), „Changes in Polish forest cover and forest botanical composition  due to economic development” (published in Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 1976, z. 177), „Forest phytosociology and typology” (published in Dział Wyd. SGGW 1980), „Preservation of Polish botanical genetic resources in light of nature reserve and national park management” (published in Acta Univ.Lodz., Folia sozol., 1986, nr 3), „The natural distribution of pedunculate oak Quercus robur L. and sessile oak Quercus sessilis Ehrh. in forest stands and forest habitat types (published in  Prace IBL, 1988, nr 684) and „Review of silver fir, Norway spruce, sycamore and European larch in Mazowiecko-Podlaska Region IV (published in Sylwan 1994, nr 3). In his works, professor Zaręba devoted much attention to history of Polish forests, forest management and forest geography. His book on „Oldgrowth forests, coniferous and deciduous forests of Poland” was issued thrice by PWRiL Publishing in 1978, 1981 and 1986 and was highly acclaimed by nature scientists, as well as geographers and linguists. Professor proposed names for all the main forest complexes in Poland which are still widely in use today, they also appear on modern maps. Importantly, professor Zaręba authored about 100 unpublished works – mostly documentation for proposed nature reserves. He pushed for the creation for around 100 forest reserves, mainly in the then Warsaw, Radom, Ciechanów, Płock and Włocławek Counties. He was well known by all botanists as well as more generally nature lovers. He collaborated with many departments of the Warsaw and Poznań Universities of Life Sciences, Cracow University of Agriculture, Forest Research Institute as well as the Institute for Land Reclamation and Grassland Farming.

Professor Zaręba spent over 40 years teaching, lecturing and leading student fieldtrips in forest typology and phytosociology for full-time and part-time students; he also taught nature conservation, environmental science, geography and forest history to postgraduate students at the Departments of Forestry and Gardening of the Warsaw University of Life Sciences (WULS). Sixty master’s theses were completed under his supervision as well as four doctoral theses including one by an overseas student.

In 1979-1982 professor Zaręba held the office of deputy director in the Institute for the Organisation of Forest Management. In 1985 he became director of the Department of Forest Management and Forest Geodesy, as well as the director of Forest Management Postgraduate Programme. He was a member of the WULS Society of University History, the Board of the „Contribution to WULS Award”, Polish Academy of Sciences Forest Science Committee, Polish National Nature Conservation Council, Polish Forest Society, Polish Soil Science and Botanical Society, the Society of Engineers and Technicians of Forestry and Timber Processing, Scientific Council to the Polish Nature Conservation League, Warsaw Committee for Nature Conservation, Radom County Committee for Nature Conservation, Radom and Włocławek Scientific Society, the Scientific Council to Radom County Museum and finally chairman of the Council to Kozienice Landscape Park. From 1985 he served as president of Polish Forest Society „court” for settling disputes.

Professor Zaręba received numerous awards, distinctions and decorations. Among them were a medal of the Commission of National Education, the Golden Cross of Merit, the Knight’s as well as the Officer’s Orders of Polonia Restituta, the Golden Honorary Award for Contribution to WULS, the Golden Award of the Polish Forest Society and Polish Nature Conservation League, as well as the Award for Contribution to Forestry and Timber Industry. In 1970 he received an award of the 1^st order from the Minister of Public and Higher Education for his academic work and in 1994 an individual award of the 1^st order from the Minister for Environment, Natural Resources and Forestry for his lifetime achievement for nature conservation and academia.

Professor Zaręba was a kind, knowledgeable and humourous man. Numerous professionals, including practicing foresters, valued his advice. He died in Warsaw following a serious illness on 18^th June 1994. He was buried at Powązki former military cemetery. He had been married to Wanda, née Czerniecka with whom he had had two daughters: Anna (born 1949) and Maria (born 1953) and a son Zygmunt (born 1952).

 

 

Kozienicki Landscape Park was created in 1983 in order to preserve large natural patches of Kozienicka Oldgrowth Forest with rich undergrowth and herbaceous layer as well as interesting terrain. After its enlargement in 2001 the Park streches over  26 233,83 hectares of forest. In order to protect the forest against edge effects, a buffor zone of  36 009,62 ha has been designated encompassing neighbouring woods and fields.

Kozienicki Landscape Park and its buffor zone lie in central-southern Mazovia in 11 municipalities: Garbatka-Letnisko, Głowaczów, Gózd, Jastrzębia, Jedlnia-Letnisko, Pionki, Policzna, Sieciechów, Kozienice and Zwoleń as well as 2 towns: Kozienice and Pionki.

The Park’s boundaries run along public and forest roads, rivers and ditches as well as forest boundaries, where state forests border upon private lands. The Park lies in Vistula’s Middle Course (Dolina Środkowej Wisły) and Kozienicka Plain (Równina Kozienicka) mesoregions which in turn lie within Central Mazovia Plains (Niziny Środkowomazowieckie) macroregion, Radomska Plain (Równina Radomska) mesoregion within Southern Mazovia Hills (Wzniesienia Południowomazowieckie) macroregion. According to the division of Poland into forest and natural provinces, the Park is located in two „countries”. Firstly – Lesser Poland Country (Kraina Małopolska) – Radomska-Iłżecka District, in Radomsko-Kozienicka mesoregion, Mazowiecko-Podlaska Country – Warszawsko-Kutnowska Plain (Równina Warszawsko-Kutnowska) district and Vistula’s Middle Course (Dolina Środkowej Wisły) mesoregion.
Morphologically, Kozienice Oldgrowth Forest lies in Middle Poland Plain (Nizina Środkowopolska), also called Radomska Plain (Równina Radomska ). The area is flat and its lowest parts are located in Vistula River Valley. Its altitude oscillates between 102,2-110m (along Radomka River) and 160 metres above sea level in Przytyk village. In its northern part, the Park is located at 120-130 metres above sea level. Occasional sand dunes rise up to 160 metres. The Park’s southern part lies at 150-170 metres above sea level and hills rise up to 180 metres (e.g. around Sucha village).

Geologically Kozienice Oldgrowth Forest is not very diverse. It is located on Lubelska Chalk Layer (Kreda Lubelska) and Świętokrzyskie Mountains Edge. The whole area of the forest is covered with Quaternary layers such as silt, fine and medium sands and gravel in riparian zones. Additionally, there are clayey and loamy soils which are from 12 up to 45 metres thick. Sands and gravels are 4 to 10 metres thick. Terciary soils occur mostly in the northern part of the Park on Lubelska Chalk Layer and are 200-300 metres thick.
Soil cover in Kozienice Oldgrowth Forest was shaped by underlying rocks, water management activities and plant cover. Bedrock in Kozienice is composed of Quarternary layers only – mostly glacial deposits, pleistocene clays and sands, gravels, and occasional layers of loam. In river valleys and depressions holocene formations occur: aluvial deposits and peat. A part of the area is covered by aeolian sand dunes. Soils of Kozienice forest are diverse; thirteen types have been confirmed to occur here, belonging to four soil orders.
Soils in the central part of the forest (Zagożdżon, Pionki and Southern Kozienice districts) are more fertile while those on forest edges (Garbatka, Jedlnia, Zwoleń and Northern Kozienice districts) are generally poorer. The reason for such soil distribution is the underlying bedrock.

Kozienice Oldgrowth Forest lies in Radomka and Vistula drainage basins. The main river in the forest is Zagożdżonka, which starts south of Pionki town and flows through the centre of the forest. Main rivers are Radomka’s tributaries: Mleczna, Pacynka, Leniwa and Narutówka.
Main surface reservoires are fishponds near Bąkowiec, Grądy, Siczki and Pionki.

Kozienice Oldgrowth Forest belongs to Łódzko-Wieluński climatic region and very slightly to Mazowiecko-Podlaski climatic region, where the microclimate is shaped by Vistula River. Mean annual rainfall is 540-580 mm and average temperature oscillates around +7,6 ºC. Most winds blow from the West. There are around 30 frosty days per year and less than 100 days with ground frost. Snow cover lies here for 50-60 days per year.
Kozienice Landscape Park lies 100 km south of Warsaw, in Mazovia County. Being located between Mazovia and former Lesser Poland County, as well as between Vistula and Radomka river valleys has created a topographically diverse landscape and rich flora and fauna. The post glacial plain is diversified by Radomka and Zagożdżon river valleys and sand dunes with swampy depressions inbetween them.

Most valuable and oldest (up to 200 year old) forest stands have been protected within nature reserves. There are 15 of them and they represent the most interesting plant communities. Together, nature reserves take up 1 267,92 hectares.

There are 261 nature monuments in the Park. These are mostly single trees, a linden-chestnut alley, 1 scrub, 1 rock and 3 stands of common ivy.
Two hundred and ninety seven macrofungi species have been recorded here, 233 lichens, 94 bryophytes and 630 vascular plant species belonging to 84 families and 294 genuses. Among them, 67 are protected species and 6 are listed in the Polish Red List of Plants. From the 218 bird species occuring in the Park (lesser spotted eagle, black stork, common crane and European roller among others), 10 are listed in the Polish Red List of Animals. Fifty four species of mammals live here, 29 of them protected. Seventeen species of bats occur in the Forest, including the parti-coloured bat, the northern bat, the whiskered bat, western barbastelle bat and the lesser noctule). Additionally, 13 species of amphibians, 6 species of reptiles (including the European pond turtle) and numerous invertebrates have been recorded here.

There are 92 „refuges” (in Polish „użytek ekologiczny” is a type of a small protected area, formally designated by the local municipality) in the Park and together they occupy the area of 300,67 hectares. They are forest swamps, small forest ponds and peatbogs. Didactically, the area is served by the nature museum in Augustów, annually visited by 8000 people. The museum has also got a small botanical garden and a field exhibition of forestry tools and equipment.
There are 25 historical monuments in the Park – churches, cemetaries, historical parks, palace complexes and agricultural buildings. Numerous crosses and wayside shrines have survived here. Nine marked tourist footpaths, also accessible to cyclists, cross the Park (totalling 186 kilometres). Nine more cycling paths (235 kilometres in length) are under construction/preparation. The paths are fitted with forest parking places and resting picnic places marked with adequate signs.

Tourists have 4 caravan parks and camping places at their service near Kozienice Landscape Park. Moreover, there are 3 hotels and 2 youth hostels, indoor swimming pools and guarded bathing areas designated in Jedlnia Letnisko, Garbatka Letnisko, Pionki and Kozienice. Many of the villages in Kozienice Landscape Park are famous for their climatic and recreational values – e.g. Garbatka Letnisko, Jedlnia Letnisko, Rajec and Augustów.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kozienice Oldgrowth Forest (formerly also called Radomska Forest) in its present day form dates back to 17^th Century. Since 1607 the administration of this royal forest has been located in Kozienice. Up until the end of the Ist Republic of Poland (I Rzeczpospolita), the Forest belonged to the Royal Family. Most historical sources about Kozienice Oldgrowth Forest date back to the times of Jagiellonowie Dynasty. During that time the Forest was mostly used for game and honey hunting. Animal species composition was especially rich, Kozienice Oldgrowth Forest was home to numerous deer, elk, wild boars, beavers, brown bears, lynx, wildcats, badgers, foxes, martens, European polecats, birds of prey and waterfowl.

Hunting developed here because of the Forest’s convenient location along the road connecting Cracow with Vilnius. This road was called the Lithuanian Highroad (Litewski Gościniec) or the Royal Road. King Władysław Jagiełło especially was a lover of Kozienice Oldgrowth Forest and Jedlnia village. He used to spend his winters in Lithuania and on his way back to Cracow he always stopped at the „Larch Manor” in Jedlnia. During the period 1403-1434 he visited the forest 23 times. Great hunts were organised here, the most prominent of them in 1410 – the Great Hunt – in order to collect meat supplies before the war with the Knights of the Teutonic Order. In 1409 a skating bridge (today we would call it a pontoon bridge) was built here and rafted to Czerwińsk where the Polish Army used it to cross Vistula River and march on to fight the Teutonic Knights.

Inhabitants of forest villages such as Jedlnia, Makosy and Kozienice enjoyed many privileges given to them by the king. In 1387 king Władysław Jagiełło released Jedlnia village from all duties except for the tribute in honey and hunting service. In 1430 he issued Jedlnia Privileges (confirmed in Cracow in 1433) which granted local noblemen personal immunity.

Kozienice Oldgrowth Forest  was protected against deforestation and heavy logging as a royal hunting place. Back at that time wood was abundant and so it had no major value – whether as construction material or as fuel. Low timber extraction at the time was also due to technical difficulties. Woodworks employed primitive tools; transportation occurred by wooden carriages (with wooden axels without steel hoops) which were pulled by oxen.

During that time local industry included tar production plants, bird keeping centres, cooper and wheelwright workshops. Timber mills were rare; they were usually not separate workshops but were constructed together with grinding mills. These used water energy. In 1475 Abbot Jan permitted Piotr Przerwisz to build a grinding mill and a timber mill on Czarna (Zagożdżonka) River in Janików Estate. First mills were usually called by the miller’s family name – e.g. Słowiki („the Nightingale’s”) or Śmietanki („the Cream’s”). In 16^th and 17^th centuries there were 4 timber mills ran together with grinding mills in the villages of Kociołki, Pionki, Zagożdżon and Płachty on Zagożdżonka River. In 18^th century there were 3 timber mills in Kociołki, Pionki and Zagożdżon. A timber and grinding mill were located on Mironica River. Sucha Village had a timber mill built in 1718 by the local pastor. Similarly to mills, workshops for melting iron out of iron ore were built on river banks. Turf iron ore was collected on wet forest meadows. Workshops were heated with charcoal supplied by tar workshop workers. Oftentimes, such workshops were located in the forest. In Kozienice Oldgrowth Forest tar workers (in Polish called „smolarze”, „maziarze” or „budnicy”) worked timber into tools and burnt it into charcoal. They comprised a large part of the population – in Jedlnia there were 11 of them, in Kozienice  – 3, in Jastrzębia – 6 and in Sucha  – 2. The stoves were later (around the 1860s) used for making tar and turpentine.
Similarly to game hunting, honey hunting developed in Kozienice Oldgrowth Forest. In 16^th Century about 327 families hunted for honey in Radomskie Municipality (Starostwo Radomskie). Honey hunters „rented” honey trees with wild beehives and had to pay tribute, usually in honey. Honey hunters could enter the forest as much as they wished, they could cut out phloem to make ropes, collect acorns, mow meadows, graze cattle, sow on field edges as well as collect berries, nuts and mushrooms. A group of wild beehives rented by one honey hunter was called his „corner” (in Polish „kąt”). Such a corner encompassed a section of the forest delimited by forest paths, roads and streams. Beehives were marked by carving a sign into the tree bark. Honey hunters were grouped in honey hunting organisations. In 1505 there were 37 such organisations with 55 honey hunters from Jedlnia village and its outskirts belonging to them. Honey hunters of Radomska Forest were based in Jedlnia village and kept count of their activities from year 1584. Any honey hunter who had wild beehives in the forest could become a member if he swore a special oath. The organisation had its own court which settled disputes as well as penalised misbehaviour. A court rock near which disputes were settled remained on Jedlnia school’s sports field until after World War II. Honey hunting blossomed in 16^th and 17^th Centuries.

Important events in the history of Kozienice Oldgrowth Forest:

12^th Century – Vistula’s riverbanks are deforested and the villages of Magnuszew, Świeża, Gniewoszów, Kozienice, Lesiów, Tczów and Jedlnia are founded.
1320 – Kozienice Oldgrowth Forest is administered by Radomskie Municipality (Starostwo Radomskie)
1347 – Kazimierz Wielki (Casimir the Great, King of Poland) issues Wiślickie Articles encouraging people to settle in Kozienice Oldgrowth Forest.

The turn of 14^th and 15^th centuries – rule of Władysław Jagiełło (King of Poland) – the King travels between Vilnius and Cracow; Jedlnia village develops; the Forest becomes and important royal hunting ground (the king hunted here 23 times).

1430 – King Władysław Jagiełło issues „Neminem Captivabimus nisi iure victum” Law („Jedlnia Articles”)

1^st January 1447 – King Sigismund I the Old is born in Jedlnia.

1505 – Polish Parliament (sejm) gathers in Radom and passes „Nihil novi” Law.

1554 – first stock-taking of the Forest.

1607 – Ekonomia Kozienicka is created.

1772 – Augustów and Stanisławice villages receive their location.

1784 – Forest management separates from agriculture.

1786 – Mr Sewerynowicz – head forester – draws the first map of Kozienice Oldgrowth Forest.

1794 – First forest management plan is created. Karol Mehlig takes stock in the Forest, writes a forest management manual and suggestions. The Russians attack the rifle factory in Kozienice; Kozienice join Kościuszkowskie Uprising.

1795-1809 – the Forest falls under Austrian Partition (after Poland is partitioned by Austria, Prussia and Russia); the Forest is heavily ravaged.

19^th century – Ekonomia Kozienicka falls apart, circa 40% of the Forest is in private hands.

1805 – forest management takes place according to Austrian methods.

1810-1811 – forest management (based on the Polish manual), the Forest is administratively divided into sectors (in Polish: obręb and oddział)

1819-1885 – forest management takes place according to the Russian manual

1863-1864 – January (Styczniowe) Uprising; political parties of Mr Czachowski and Mr Konowicz are active in the Forest.

1901-1902 – Kozienice forest district is divided into three forestry sub-districts: Kozienice, Radom and Garbatka.

1914 – Anielin-Laski Battle (It was the first regular front battle fought by the 1st Regiment of Polish Legions (Legiony Polskie) under the leadership of Józef Piłsudski jointly with the Austro-Hungarian Army against the Russian Army: major Michał Żymierski led the fight for Laski village and major Edward Rydz-Śmigły led the fight for Anielin village. Twoi hundred and fifty soldiers died.)

1915 – battle on the route between Pakosław and Chechły (Fights during the Great Offensive of the Central Powers: Puławy Legion was led by lieutenant-colonel Antoni Reutt and fough next to retreating Russian Brigades against the German Division of general Woyrsch. Fifty soldiers died.)

1912-1930 – forest management takes place.

1939-Battle of Świerże; German communications column was broken by „Hubal”.

1943-1945 – Home Army (Armia Krajowa) and Peasant Battalions (Batliony Chłopskie) partisans are active in the Forest.

1946 – 1966 – forest management takes place.

1962 – Zagożdżon Reserve is created.

1978 – Ponty Reserve is created.

1980 – Brzeźniczka Reserve is created.
1982 – Ciszek, Jedlnia, Załamanek and Pionki Reserves are created.

1983 – Kozienice Landscape Park is created.

1985 – Ługi Helenowskie and Miodne Reserves are created.
1994 – Krępiec Reserve is created.

1995 – Kozienice Oldgrowth Forest (Lasy Puszczy Kozienickiej) forest promotional complex is created by the Polish State Forests; international seminar entitled „The basis of sustainable forest management” takes place).
1997 – 5^th Congress of Polish Foresters focuses on „The challenges to forest remodelling in forest promotional complexes”.
1999 – Ponty Dęby Reserve is created.
2000 – OECD conference focuses on „Environmental impact of and strategy for the forestry sector until 2020”.
2000 – Królewskie Źródło (in Polish meaning „Royal Spring”) and Leniwa nature reserves are created.
2001 – Kozienice Landscape Park is enlarged.