Tag: 51

Gmina Prażmów położona jest w południowej części powiatu piaseczyńskiego, ok. 30 km od Warszawy. Historycznie w XV w. teren ten był gniazdem rodu Okuniów herbu Belina, z którego pochodził m. in. prymas Polski i kanclerz wielki koronny Mikołaj Prażmowski, żyjący w XVII w.

W ówczesnym czasie decydujący wpływ na losy Prażmowa miał potop szwedzki, który doprowadził do całkowitego zniszczenia zabudowań Prażmowa. Czasy świetności Prażmów zawdzięcza natomiast pochodzącemu z Flandrii kamerdynerowi i antreprenerowi teatralnemu Stanisława Augusta Poniatowskiego, którego bratanek Franciszek Ryx otrzymał tytuł własności Prażmowa. To właśnie jego potomkowie w wieku XIX byli właścicielami majątków ziemskich Prażmowa. Dzięki Ryxom Prażmów posiada zabytki, których historia sięga właśnie wieku XIX.

Najstarszym z budynków powstałych w Prażmowie jest kościół. Zbudowany został w latach 1800-1817 w stylu klasycystycznym, a w 1871 roku przeszedł modernizację, efektem której jest kościelna wieża. To właśnie na tyłach tego kościoła znajduje się rodzinny grobowiec Ryxów, w którym spoczywają: Franciszek Ryx (zm. 1839), Ludwika Ryx (zm. 1841), Jerzy Ryx (zm. 1944), Irena Ryx (zm. 1932), Jadwiga Mysyrowiczowa z Ryxów (zm. 1925 r.) wraz z synem Aleksandrem (zm. 1948 r.). Nieopodal kościoła znajduje się pochodzący z 1820 roku murowany klasycystyczny dwór wybudowany przez majora Franciszka Ryxa.

W 1832 roku całość dóbr odziedziczył najmłodszy syn Franciszka, Aleksander, a po jego śmierci w 1863 roku majątek przeszedł na własność Bronisława Feliksa Ryxa. To właśnie on w roku 1863 zniósł pańszczyznę chłopów na terenie Prażmowa. Katastrofalnym w skutkach dla aktualnego właściciela majątku było powstanie styczniowe, które dotknęło Prażmowa 5 sierpnia 1863 roku. W tym właśnie dniu doszło do potyczki pomiędzy rosyjską formacją podpułkownika Kulgaczewa i insurgentami z oddziału Władysława Grabowskiego. Pamiątką po tym wydarzeniu jest grobowiec na cmentarzu parafialnym z informacją o 11 poległych powstańcach. Sam Bronisław Ryx nie odniósł ran, został mianowany majorem, ale musiał uciekać, gdyż został wydany na niego wyrok śmierci przez rosyjski audytoriat polowy. Powrócił dopiero w 1884 r. i został aresztowany przez władze rosyjskie, ale po licznych staraniach żony Izabelli został ułaskawiony. To właśnie Izabella z Kropiwnickich pod nieobecność męża zarządzała majątkiem, tworząc nowoczesne centrum hodowli drobiu i trzody chlewnej. Po jej śmierci w 1904 roku majątek przeszedł w ręce dzieci – Jerzego, Bronisławy i Jadwigi. Niestety w 1935 roku ze względu na zadłużenie cały majątek został przejęty przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, kończąc tym samym ponad stuletnie panowanie rodu Ryxów na tym terenie.

Zachęcamy wszystkich do odwiedzenia historycznego zakątka, jakim jest Prażmów. Pod urzędem gminy początek swój ma ścieżka rowerowa Doliną Jeziorki.

Fot. Archiwum MZPK.

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.

Na wschodnim skraju Chojnowskiego Parku znajduje się zabytkowy kościół w Słomczynie, a u podnóża skarpy cmentarz również objęty opieką konserwatorską.

Parafia św. Zygmunta i św. Rocha w Cieciszewie

Obecnie kościół parafialny znajduje się w Słomczynie, poprzedni kościół znajdował się u podnóży skarpy wiślanej we wsi Cieciszew. Był wielokrotnie niszczony przez pożary, powodzie i grabieże  Na miejscu kościoła i cmentarza przykościelnego w Cieciszewie stoi krzyż i tablica pamiątkowa. Z kościoła zachowała się dwukolorowa posadzka kamienna umieszczona obecnie w głównej nawie kościoła w Słomczynie.

Kościół parafialny w Słomczynie

Kościół parafialny parafii rzymskokatolickiej św. Zygmunta w Słomczynie wybudowany został w latach 1719-1725, a konsekrowany w 1737 roku. Budowla została wzniesiona na planie krzyża greckiego na skarpie wiślanej.

Dzwonnica

Obok kościoła w Słomczynie znajduje się dzwonnica z dzwonem Zygmuntem konsekrowanym w 1919 roku. Odlany z ze stopu brązu i cyny dzwon waży 700 kg.

Wiekowe zadrzewienia

Kościół otaczają cztery pomnikowe lipy drobnolistne, z których jedna ma aż ponad 5 m obwodu.

Cmentarz parafialny w Słomczynie

Nekropolia parafialna znajduje się u podnóża skarpy, na której wzniesiono kościół. Cmentarz wpisany jest do ewidencji Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków od 1985 roku. Cmentarz otoczony jest zabytkowym murem do budowy którego użyto cegieł z cegielni w Oborach. Historyczną granicę cmentarza wyznaczają wiekowe lipy, rosnące w równym rzędzie wzdłuż jednej ze ścieżek cmentarza. Na drodze głównej cmentarza stoi krzyż dziękczynny z napisem „Miejscowi parafianie postawili tę figurę na podziękowanie Panu Bogu za ukończenie ogrodzenia cmentarza grzebalnego 1913 r.”. Najstarsze groby na cmentarzu powstały przed 1870 rokiem. Jednym z nich jest grób Ignacego Robaka, który zginął w wieku 18 lat 27 maja 1863 roku z ran odniesionych pod Chojnowem. Na końcu głównej alei cmentarza, wiodącej od bramy wejściowej, znajduje się ceglana kaplica grobowa rodziny hrabiów Potulickich i Mielżyńskich, której budowa została ukończona w 1896 roku.

Kaplica grobowa hrabiów Grzymała Potulickich i hrabiów Mielżyńskich z 1896 r.

Kaplica familijna Marchwickich

Budowle i nagrobki wymienione w inwentarzu Konserwatora Zabytków m.st. Warszawy z 1988 r.

1. Krzyż nagrobny rodziny Banaskiewiczów (1856 r.)

2. Krzyż nagrobny rodziny Jerechowskich (1875 r.) – nie istnieje

3. Płyta nagrobna Tekli de Welontka (1914 r.)

4. Kwatera grobowa rodziny Witaków (1929 r., 1932 r.)

5. Krzyż bezimienny

6. Płyta nagrobna Filomeny Janik (1909 r.)

7. Nagrobek Zygmunta Bełkowskiego (1922 r.)

8. Nagrobek Marii Korytkówny (1922 r.)

9. Nagrobek Wandzi Wojdat (1901 r.)

10. Płyta nagrobna Walerii Przetaczyńskiej (1891 r.)

11. Płyta nagrobna Emilii Pagowskiej (1892 r.)

12. Nagrobek Kazia Gładeckiego i Leokadii Gładeckiej (1898 r., 1904 r.)

13. Krzyż nagrobny Aleksandra Należytego (1949 r.)

14. Kaplica grobowa rodziny Potulickich (1896 r.)

15. Kwatera żołnierska (1914 r.)

16. Nagrobek Józefa Czesaka (około 1935 r.)

17. Nagrobek Antoniego Bogdana (około 1908 r.) – nie istnieje

18. Płyta nagrobna Jana Munchberga (1904 r.)

19. Nagrobek Józefa Poznańskiego (1911 r.)

20. Krzyż nagrobny Stanisława Knyziaka (1917 r.) – nie istnieje

21. Krzyż nagrobny Stanisława i Antoniny Morchnerów (1873 r.)

22. Kwatery grobowe małżonków Górskich (1905 r.)

23. Nagrobek Apolonii Kluczyk (1911 r.)

24. Krzyż żeliwny bezimienny

25. Kaplica grobowa rodziny Marchwińskich (koniec XIX w.)
Pochowani w niej są Bonawentura Marchwiński (1800-1858), Wiktoryia z Olechowskich Marchwińska (1821-1908) i Jan Kanty Marchwińśki (1854-1868). Marchwińscy byli to dziedzice Brześc i Kawęczyna.

26. Krzyż nagrobny Karoliny Bedełek (1905 r.)

27. Nagrobek księży Jana Bakońskiego i Stanisława Pomianowskiego (1897 r.)

28. Kwatery grobowe rodziny Kaczyńskich (1892 r., 1898 r., 1906 r.)

29. Nagrobek Wacławy Słowińskiej (1926 r.)

30. Nagrobek rodziny Latoszków (1895 r.)

31. Nagrobek Marianny Kulczykowiej (1897 r.)

32. Nagrobek Maryanny Tuszyńskiej (1881-2 r.)

33. Nagrobek Henryczka (1855 r.) – nie istnieje

34. Nagrobek ks. Kazimierza Budziszewskiego (1893 r.)

35. Nagrobek małżonków Budziszewskich (1852 r.)

36. Płyta nagrobna Józefa Galewskiego (1905 r.)

37. Nagrobek Anieli Łepkowskiej (1876 r.)

38. Płyta nagrobna Agnieszki Opaśnik (1881 r.)

39. Nagrobek Stanisława Dziwańskiego (1930 r.)

40. Kwatera żołnierska z drugiej wojny światowej

Mur cmentarny

Krzyż cmentarny (1913 r.)

Na cmentarzu zinwentaryzowano w 2012 roku ponad 170 grobowców (płyt nagrobnych, kaplic i krzyży) pochodzących z 1930 roku lub wcześniej. Jest to około 5% wszystkich grobowców na cmentarzu. Poza grobami wymienionymi w inwentarzu Konserwatora Zabytków do najstarszych i najciekawszych zaliczyć można:

9. Płyta nagrobna Franciszki Jaśniewskiej (1913 r.)

14. Grób Karola Deliusa (1885 r.)

21. Grób Anny Karczewskiej z Iwaszkiewiczów
Powstał on w 1848 roku. W 1872 roku pochowano tutaj też męża Anny, Hipolita.

22. Płyta nagrobna Anieli z Graffów Tyrankiewiczowej (1902 r.)
Napis na metalowej płytce położonej na grobie głosi: „Ś.p. Aniela z Graffów Tyrankiewiczowa / Żyła lat 58 / Zm. d. 7 sierpnia 1902 r. / Prosi o westchnienie do Boga”.

35. Płyta nagrobna StanisławaTańskiego (1927 r.)
Napis na płycie głosi: „Ś.p. Stanisław Tański / Żył lat 67 / Zm. 5 czerwca 1927 r. / Pokój Jego duszy”.

57. Grób Franciszka i Magdaleny Włodarczyków (1927, 1931)

66. Grób Majkowskiego z 1881 r.

68. Płyta nagrobna Trzcińskiej z 1862 roku

77. Płyta nagrobna Zycha z 1894 r.

84. Włodarczyk,  1926

86. Kwatera grobowa Niedzielskich i Sabelmana (1870, 1887, 1900,  1905, 1921)

89. Kwatera grobowa Guttów (1882, 1883)

91. Nagrobek Stępniewskich (1900, 1910)

92. Kaplica Fagońskich
Kaplica jest odnowiona, pokryta cegłą sylikatową. Mogła powstać po śmierci Tomasza Fagońskiego w 1844 roku, lub jego imiennika, który zmarł w 1914 roku.

93. Żugajewicz, 1923

99. Płyta nagrobna zmarłego w wieku 18 lat Ignacego Robaka, z 1863 roku
Jak głosi inskrypcja, zginął on od ran odniesionych pod wsią Chojnowem.

100. Płyta nagrobna Antoniego Smolińskiego, naczelnika rewiru P.W. CYR 7.
Zmarł on w wieku 34 lat, w 1865 roku

108. Nagrobek Jana Knyziaka z 1893 r.

109. Dominik, 1901, 1912

112. Grób Antoniego Kopyta (1903 r.)

128. Dudek, 1913

115. Molak, 1917

133. Płyta nagrobna Franciszka Zieniarskiego z 1861 r.

136. Lawandowski, 1919; Lawandowska 1923

138. Rawska, 1921

141. Waszyleska, 1923

150. Kanabus, 1909

152. Utratówna, 1920

153. Bolonek, 1919

155. Kanabus, 1924; Kanabus, 1926

167. Kwatera nagrobna Kochanowskich (1892, 1895)

W poniższych załącznikach zamieszczono wykaz grobów starszych niż z 1930 r. oraz ich lokalizację na terenie cmentarza. Numeracja w załączniku graficznym odnosi się do numerów z załącznika ze zdjęciami z wyłączeniem kilku grobów oznaczonych kursywą wymienionych na końcu tekstu.

Pobierz załącznik:

• 1. Wykaz zabytkowych nagrobkow ze zdjęciami (styczeń 2013 r.)
• 2. Załącznik do wykazu – plan cmentarza z oznaczeniem zabytkowych nagrobków

Kapliczki i krzyże przydrożne są nieodłączną częścią polskiego krajobrazu. W Chojnowskim Parku Krajobrazowym oraz jego sąsiedztwie zachowało się ich jeszcze sporo.

Znajdziemy je na wsiach, ale także w lasach czy na rozstajach dróg. Różnorodność ich form pokazuje jak ważna jest lokalna tradycja i jak zróżnicowane są nawet poszczególne wsie.

Krajobraz dokoła krzyży coraz częściej zaczyna przypominać ten miejski – nowoczesna zabudowa, obok której kapliczki są jakby z innego świata. Jednak są jeszcze miejsca pod Warszawą, gdzie napotkamy kapliczki w tradycyjnym wiejskim krajobrazie.

Wspólnie z Gminą Piaseczno wydaliśmy w 2021 roku broszurę „Kapliczki znad Jeziorki”, którą można pobrać w wersji elektronicznej ze strony https://piaseczno.eu/poznaj-kapliczki-i-krzyze-znad-jeziorki/

Kaplice

Lokalizacje kapliczek można zobaczyć na mapie:

https://www.google.com/maps/d/edit?mid=1J7ybyF4mLzrNiufN_UF6t6GzQHUA7HPa&usp=sharing

Kapliczki wolnostojące

Kapliczki nadrzewne

Kapliczki słupkowe

Figury

Krzyże

Kapliczki – figury – podstropowe

Krzyże na domach

Fot. Małgorzata Siuta – archiwum MZPK

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.

Miejsca pamięci narodowej i śródleśne cmentarze wojenne stanowią przedmiot ochrony w Chojnowskim Parku Krajobrazowym, a zadaniem Parku jest zachowanie i upowszechnienie wartości historycznych Lasów Chojnowskich jako terenu ważnych wydarzeń, w szczególności powstań narodowych oraz obu wojen światowych.

W Parku napotkamy miejsca pamięci związane z historia najnowszą: Pomnik żołnierzy AK poległych w 1944 r. w Piskórce, pomnik rozstrzelanych mieszkańców i pomnik Rzeczpospolitej Chojnowskiej w Pilawie, pomnik „Szaniec nieugiętych” upamiętniający potyczkę Kompanii „Szarego” z Niemcami, pomniki generała Niteckiego i pamięci leśników mazowieckich na Zimnych Dołach oraz pomnik – symboliczną mogiłę – więźniów Pawiaka w okolicach Jastrzębia.

I wojnę światową upamiętniają cmentarz w Gołkowie oraz cmentarz z 1915 r. w rezerwacie Biele Chojnowskie, a powstanie styczniowe: kapliczka leśna nieopodal Żabieńca, mogiła powstańcza z 1863 r. w Henrykowie-Uroczu i pomnik bohaterów Powstania Styczniowego w Oborach.

Fot. Archiwum MZPK

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.

Przeczytaj też:

Paweł Puton „Wiekowe drewniane krzyże kryte stromym daszkiem z regionu radomskiego. Inwentaryzacja ginącego dziedzictwa„

Na terenie Chojnowskiego PK zachowało się bardzo niewiele młynów. Niegdyś budowano je nad rzeką Jeziorką co 2-3 km.

Młyn w Gołkowie

Gołków (Piaseczno) ul. Pułku IV Ułanów, przy nr 5

Młyn wodny w Gołkowie został zaznaczony na planie z 1848 roku, gdzie został podpisany jako Zofin. Młyn został również zaznaczony na mapie topograficznej wydanej w 1932 r. sporządzonej na podstawie „zdjęcia topograficznego” z lat 1889-90. W 1872 roku młynem zarządzała wdowa Karolina Kobiewska, która starała się o ponowne uruchomienie i remont budynku. Wiadomo, że w późniejszych latach młyn nazywany był Czerwonką (na pewno już w 1929 r.). Trójkondygnacyjny budynek jest zbudowany z cegły i nieotynkowany. Po drugiej wojnie światowej mieściła się tu biblioteka, później przeniesiona w do remizy w Jazgarzewie. Na północ od młyna niegdyś znajdował się staw hodowlany.

Młyn w Gościeńczycach

Gościeńczyce (Grójec), na zakręcie drogi wojewódzkiej 722 pomiędzy nr 11 a 16A

Murowany młyn funkcjonował do lat 40. ubiegłego wieku. Był on częścią majątku obejmującego dwór wraz z zabudowaniami oraz park. W XVIII wieku był własnością rodziny Pugetów. Przez kolejne lata zmieniał swoich właścicieli. W 2003 r. Gościeńczyce stały się lokalizacją zdjęć plenerowych do filmu „Wesele” Wojciecha Smarzowskiego.

Młyn w Skolimowie „Stary młyn”

Konstancin-Jeziorna, ul. Chylicka 19

Młyn w Skolimowie istniał już w XVIII w. Wzmianki o nim pojawiają się w 1744. Prawdopodobnie istniejący budynek powstał między 1780 a 1789 rokiem. Tak czy inaczej ocenia się, że jest to najstarszy obecnie budynek w Skolimowie. W późniejszych latach pełnił funkcję gościńca i karczmy. Murowany, parterowy budynek otoczony jest terenem zielonym i położony przy rzece Jeziorce. Mlyn był własnością kolejno kilku rodzin: Reglów, Masnych, Sudyków i Kordów. Niestety budynek posiada tragiczną historię. W lutym 1922 roku, w czasach gdy właścicielami byli Stanisław i Maria Reglowie, w jego ścianach zamordowano pięć osób: Antoniego i Zofię Reglów oraz kominiarza i dwóch czeladników. Pijani i agresywni bandyci wtargnęli do budynku przez okno. Złodziei i morderców udało się później zidentyfikować i schwytać. Inicjatorem napadu okazał się Tadeusz Krasnodębski – brat właściciela sąsiedniej posiadłości. Na terenie otaczającym młyn postawiono później kapliczkę upamiętniającą ofiary zbrodni z 1922 r.

Młyn w Zawodnym

Zawodne (Prażmów), ul. Młynarska 5

Malowniczo położony nad rzeką Jeziorką drewniany młyn wodny. Na rzece po jego jednej stronie znajduje się most przez Jeziorkę, a po drugiej urządzenia jazu. Można dotrzeć do informacji, że młyn powstał w drugiej ćwierci XX wieku, jednak w artykule Joanny Greli z 2016 roku możemy przeczytać, że w gdy młyn remontowano w 1901 roku odkryto ściany po których doświadczeni młynarze ocenili że młyn w tym miejscu stał już w 1000 roku.  Kiedy w czasach współczesnych zaprzestano użytkowania młyna ten po woli niszczał, jednak na przełomie 2015 i 2016 roku, po zakupie przez nowego właściciela, przeszedł gruntowny remont. Aktualnie nie pełni już swojej funkcji, jest prywatną posesją mieszkalną i nie jest dopuszczony do zwiedzania.

Na przeciwko młyna, po drugiej stronie ul. Młynarskiej, stoi dawny, zabytkowy, dom młynarza.

Pozostałości młyna w Pracach Dużych

Prace Duże (Tarczyn), teren Lasów Państwowych, oddział 448 (51°58’29.1″N 20°56’03.1″E)

Nad rzeką Tarczynką, w Pracach Dużych można znaleźć pozostałości muru który prawdopodobnie stanowi resztki młyna lub zabudowań tego typu o czym świadczy bliskość rzeki.

Młyn w Słomczynie

Słomczyn (Konstancin-Jeziorna)

Młyn w Słomczynie spłoną na początku 2014 roku. Więcej informacji oraz zdjęć można znaleźć na stronie Historia Konstancina.

Młyn w Lesznowoli

Lesznowola (Grójec)

Młyn w Lesznowoli uległ zniszczeniu w wyniku pożaru. Był to młyn wodno-elektryczny z drugiej połowy XVIII w.

Źródła:

Dipp.info – Dwór w Gościeńczycach

Ingremio – Młyn śmierci

Okolice Konstancina – Młyn wodny w Skolimowie

Polska Niezwykła – Stary młyn w Skolimowie

Przegląd Piaseczyński „Sąsiedzi, czyli napad w Skolimowie”

Wikimapia: Młyn w Gołkowie

Wikipedia: Gołków

Wirtualne Muzeum Konstancina – Historia Skolimowa

„Znad Jeziorki. Miniatury historyczne” nr 8

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.

Chojnowski Park Krajobrazowy przecina przebiegający w kierunku północ-południe historyczny trakt zwany Gościńcem lub Traktem Wareckim. Jest to pozostałość średniowiecznego szlaku komunikacyjnego.

Trakt Warecki prowadził z Warszawy, przez Piaseczno, do Warki, stanowiąc jeden z ważniejszych szlaków komunikacyjnych południowego Mazowsza. Jego znaczenie zmniejszyło się dopiero w XIX w. kiedy powstała alternatywna trasa – obecna droga krajowa nr 79. Najbardziej charakterystyczny i najbardziej znany odcinek historycznej drogi przebiega wzdłuż rzeki Zielonej (Czarnej) na wysokości stawów w Żabieńcu. Dalej biegnie na południe, przez wieś Nowinki, gdzie stanowi ul. pod nazwą Gościniec Warecki. Dalej, już poza Parkiem Krajobrazowym biegnie przez wieś Krępa, Sułkowice i Chynów.

Fot. Archiwum MZPK