Zamek w Pułtusku
Zamek w Pułtusku ma bardzo bogatą i burzliwą historię. Przetrwał wojny z Zakonem Krzyżackim, potop szwedzki, rozbiory i dwie wojny światowe. Na przestrzeni wieków wielokrotnie był modernizowany, przebudowywany i odbudowywany. Obiekt zlokalizowany jest w pobliżu miejsca, w którym niegdyś znajdowała się przeprawa przez Narew. Prawdopodobnie już wtedy istniał tam strzegący przeprawy gród. Najstarsze znaleziska archeologiczne wskazują, że w XIII wieku nad Narwią znajdowała się osada złożona z kilkudziesięciu drewnianych domów rozłożonych wokół 3 ulic.
Na początku XIII wieku Pułtusk stanowił część rozległego majątku biskupiego. W tym czasie Mazowsze było nieustannie nękane pogańskimi najazdami Jaćwingów, Litwinów i Prusów. W trakcie jednego z najazdów ówczesna osada została zniszczona. Biskupi postanowili wznieść nową, drewnianą siedzibę o charakterze twierdzy w trudniej dostępnym miejscu. Budowę rozpoczęto w 1232 roku na sztucznie usypanym wzgórzu w południowo- wschodniej części wyspy. W celu zapewnienia większego bezpieczeństwa nowo powstający gród otoczono fosą i umocnieniami ziemnymi.
Pierwszy murowany budynek wzniósł na początku XIV wieku biskup płocki Florian Laskary. Była to prawdopodobnie wieża mieszkalna wkomponowana w zachodnią cześć drewnianego obwałowania. W 1368 roku gród zaatakowało wojsk dowodzone przez wielkiego księcia litewskiego Kiejstuta. Wymordowano lokalną ludność, a twierdzę doszczętnie spalono.
Prężny rozwój Pułtuska nastąpił po zawarciu w 1385 roku Unii w Krewie między Królestwem Polskim a Wielkim Księstwem Litewskim. W następstwie porozumienia Mazowsze przestało być najeżdżane przez Litwinów a biskupi coraz chętniej przebywali w swojej siedzibie.
Między rokiem 1439 a 1468 ówczesny biskup Piotr Giżycki zlecił przebudowę grodu na całkowicie murowany. Do istniejącej już wieży dobudowano murowany, podpiwniczony budynek na planie prostokąta tzw. Dom Mały.
W XVI wieku rozpoczęto dalszą rozbudowę i modernizację gotyckiego zamku nadając mu modny renesansowy styl. Kolejno sprawujący urząd biskupi umacniali obwarowania, rozbudowywali oraz upiększali zarówno wnętrze jak i otoczenie zamku. Pochodzący z 1650 roku oryginalny opis przedstawia zamek w Pułtusku jako okazałą, bogatą rezydencję biskupią z kaplicą i szczycąca się bogatym księgozbiorem biblioteką.
Zamek znacznie ucierpiał podczas potopu szwedzkiego. Szwedzi zajęli biskupią rezydencję tworząc w niej mocno ufortyfikowaną twierdzę. W 1656 roku odbił go hetman Wincenty Gosiewski. W ciągu następnych lat w wyniku wzajemnych ataków kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk. Po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do jego odbudowy.
W czasie wojen napoleońskich zamek ponownie uległ poważnym zniszczeniom. Mieścił się tam wielki lazaret dla żołnierzy francuskich, następnie służył jako szpital dla wojska rosyjskiego. Odbudową zdewastowanego zamku zajął się biskup Adam Michał Pażmowski w latach 1817-1830.
W czasie II wojny światowej zamek w Pułtusku pełnił funkcję obiektu wypoczynkowego dla niemieckich oficerów. Podczas walk w 1945 roku częściowo spłonął. Po zakończeniu wojny posiadłość ponownie służyła jako siedziba urzędów powiatowych.
W 1974 roku podjęto decyzję o przeznaczeniu zamku w Pułtusku na Dom Polonii. Zamek odbudowano w stylu renesansowym. Ostateczna naprawa zniszczeń została zakończona w 1989 roku. Obecnie zamek ma kształt niesymetrycznej podkowy. Właścicielem Domu Polonii jest Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. Aktualnie w „Domu Polonii” w Pułtusku mieści się zespół hotelowo-rekreacyjny Hotel Zamek Pułtusk.
Opracowała: M. Kielan, fot. M. Dolota. N. Wielechowska
