Pałacyk w Kaliskach

22.08.2019

Helena Paderewska – druga żona Ignacego Jana Paderewskiego (od 1899 r.), zakupiła od Waleriana Przedpełskiego majątek zwany pierwotnie „Julinem” pod budowę przyszłej szkoły wraz obiektem zwany wówczas dworem. Zbudowany został w 1904 r., a w latach 1907-1908 przyjmował wczasowiczów jako „Pensjonat Julin” gdzie oferowano np. pokoje do wynajęcia, kurację truskawkową i poziomkową oraz możliwość gry w tenisa. Po zakończeniu „wielkiej wojny” majątek został zadłużony i wystawiony na sprzedaż. Paderewscy przyjechali do Polski 2 stycznia 1919 roku i za sprawą „Fundacji im. Heleny Paderewskiej” przez rok ich pobytu trwały uzgodnienie dotyczące zakupu tej nieruchomości. Po wielu staraniach za zgodą Głównego Urzędu Ziemskiego (przysługiwał jej przywilej zakupu majątku na cele dobroczynne) zaplanowano budowę szkoły zawodowej w zakresie gospodarstwa domowego i hodowli drobiu.

W dniu 17 stycznia 1920 roku w Warszawie podpisany został akt notarialny i właścicielką majątku została żona sławnego kompozytora. W skład zakupionej posiadłości wchodził dość rozległy budynek „pensjonat Julin” mieszkalny oraz stojące w gospodarczej części folwarku niewielka stajnia, obora, stodoła i przylegające do niej szopki ze składem narzędzi i drewna opałowego. Naprzeciwko fasady domu ciągnęła się aleja wzdłuż parku prowadząca do stawu. Niestety, już w znaczne mierze odnowiony i zagospodarowany majątek uległ prawie całkowitemu zniszczeniu, kiedy w sierpniu 1920 roku przeszedł front bolszewicki. Zniszczone zostały prawie wszystkie budynki i park. H. Paderewska po raz kolejny przystępuje do odbudowy folwarku. Przeprowadzenie tego zadania zleca Sylwinowi Strakaczowi. Całość została odbudowana według dawnego planu, ale znacznie ulepszonego. Budynek główny, który służy do dziś jest piętrowy, z fasadą, wygodną werandą i wieżyczką. Architektura przypomina pałacyk i tak jest potocznie nazywany. Na dole znajdowało się wiele jasnych pomieszczeń przystosowanych do nauki i rekreacji studentek szkoły. Weranda dolna stanowiła oranżerię dla kwiatów i krzewów pokojowych. Na piętrze zaplanowane mniejsze i większe pokoje dla 40 dziewcząt. Weranda górna przebudowana została na kaplicę. Z budynku głównego aleja parkowa prowadziła do zarybionego stawu. W miejsce zniszczonych iglastych kultur parkowych, zasadzono drzewa liściaste, przede wszystkim klony i graby. Bardzo ważną decyzją właścicielki było odpisanie przez nią części julińskiej posiadłości dla miejscowej szkoły powszechnej. Ostatecznie budowę nowego budynku zwanego pałacem i kurniki ukończono 1 października 1924 r. Wówczas sprowadzają się tu pierwsze uczennice, a H. Paderewska przekazuje szkołę (aktem darowizny) Centralnemu Towarzystwu Rolniczemu w Warszawie i wyjeżdża do Szwajcarii (gdzie umiera 16.01.1934 r.)

W 1935 roku instytucja nosi nazwę „Prywatna Żeńska Szkoła Hodowli Drobiu im. Heleny Paderewskiej Warszawskiej Izby Rolniczej w Julinie”. Szkoła stanowiąca własność Warszawskiej Izby Rolniczej (WIR przy ul. Kopernika 30) początkowo organizowała szereg dłuższych i krótszych kursów, ale od 1929 roku prowadzi stały roczny kurs zaczynający się w połowie października, a kończący w połowie września. W budynku głównym znajdowały się: internat zaopatrzony w wanny, wodociągi oraz sala wykładowa i świetlica z aparatem radiowym. W drugim domku odbywały się zajęcia praktyczne i pokazy. Szkoła nadzorowana była przez 2 Ministerstwa Oświaty i Rolnictwa. Sprawy ogólno-administracyjne prowadził WIR ustalając program i kierunek szkoły. Prowadzenie działu hodowli drobiu powierzone zostało kierowniczce, a wychowaniem uczennic zajmowała się przełożona pensjonatu. Pozostałe wykłady i zajęcia prowadzone były przez wyspecjalizowane nauczycielki. Każdy roczny kurs podzielony był na 3 okresy i kończył się egzaminami. Po ich pozytywnym zdaniu szkoła wystawiała świadectwo jej ukończenia.

W okresie II wojny światowej majątek przeznaczony był na potrzeby rolnictwa dla Generalnej Guberni (Dystrykt Warszawski). Nadzorował go urzędnik niemiecki z Radzymina. Pomimo tego w budynku „julińskiej szkoły” pod koniec okupacji zorganizowano szpital polowy dla żołnierzy Armii Krajowej. W latach 1944 – 1945 w budynku uruchomiono Zakłady Dziecięce, w których przebywało 70 sierot z Powstania Warszawskiego. W latach 1948-49 ostatecznie zakończyła działalność szkoła rolnicza i powstał Państwowy Dom Dziecka „Julin”.

Po reformie samorządowej (w latach 1998-99) nadzór pełni Starostwo Powiatowe w Węgrowie, które ostatecznie sprzedaje budynek i całą posiadłość Województwu Mazowieckiemu (5.12.2016 r. podpisanie aktu notarialnego). Rozpoczyna się wówczas budowa nowych „Domów dla Dzieci” o imionach Ignaś i Helenka (otwartych 1 lipca 2018 r.) obok wspomnianej katolickiej szkoły imienia H i I. J. Paderewskich.

Od lutego 2017 roku miesi się tu siedziba Zespołu d.s Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, a w lipcu 2018 opuszcza budynek ostatni podopieczny. Po przekazaniu pałacu w Zarząd Dyrektorowi Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych, w październiku 2018 roku została otwarta Sala Pamięci im. Heleny i Ignacego Jana Paderewskich.

Piękny budynek objęty został ochroną konserwatorską (decyzja z 1980 i 2007 r.), a obecnie położony w malowniczym otoczeniu nad rzeką Liwiec (tylko 5 km od Łochowa i 70 km od Warszawy) możemy podziwiać w miejscowości Kaliska w otulinie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego i Obszaru Natura 2000.