Bitwa Węgrowska początek powstania
W 150 rocznicę wybuchu powstania styczniowego należałoby wspomnieć o jednej z największych batalii tego zrywu patriotycznego – bitwie węgrowskiej, której punkt kulminacyjny przypadł na dzień 3 lutego 1863 roku.
Polacy w pamiętną noc styczniową uciekali wówczas przed tzw. „branką” czyli wcielaniem do wojska carskiego. Po koniec stycznia tego roku Rosjanie postanowili opuścić mniejsze miejscowości i skoncentrować swoje wojska w większych garnizonach. Na mocy tego rozkazu Kozacy Dońscy opuścili Węgrów i przegrupowali się w Siedlcach. Węgrów był wówczas wolny i przybywali do niego ochotnicy, aby walczyć w powstaniu. Liczba ich wzrosła do 3500 osób. Brakowało broni, ale za to chęci do walki były wystarczające. Uzbrojeni byli głównie w broń białą czyli kosy. Rosjanie zakładali atak na Węgrów z 3 stron: Siedlec, Łochowa i Małkini. Do przewozu wojska wykorzystali nową linię kolejową z Warszawy do Petersburga (oddaną do użytku 18.05.1852 roku). Polska strona przewidziała taki rozwój sytuacji i podjęła działania zaczepne. W Łochowie powstańcy zniszczyli urządzenia kolejowe i linię telegraficzną, spalili mosty na Liwcu i Bugu. Po jej odbudowie zaatakowali pociąg i rozbroili oficerów rosyjskich. Odbudowa i ochrona tej linii wymagała od Rosjan dużego wysiłku.
Pierwszy atak na Węgrów nastąpił od strony wschodniej w miejscowości Mokobody. Do Łochowa odbudowaną koleją dojechały posiłki, ale oddział ten został zaatakowany w nocy z 2 na 3 lutego przez partyzantów. Grupa północna z Małkini ostatecznie nie wzięła udziału w bitwie. Sytuację wykorzystali Polacy i w liczbie 1000 partyzantów zaatakowali wojska rosyjskie stacjonujące w Mokobodach. Artyleria rosyjska przeważyła jednak szalę zwycięstwa. Ranem 3 lutego przeważające liczebnie wojska rosyjskie ruszyły na Węgrów. Ogień artyleryjski wywołał panikę i ucieczkę ludności cywilnej. Partyzanci pozostali na polu bitwy i przepuścili zwarty kontratak na wojsko składające się głównie z Kozaków. Następnego dnia (4 lutego) siły obrońców Węgrowa wycofały się do Sterdyni, aby przekroczyć Bug i dołączyć do innych walczących oddziałów. Miasto zostało doszczętnie spalone.
Bitwa ta była pierwszą wielką operacją przeciw partyzantom ze strony rosyjskiej. Mimo przegranej rozbudziła nadzieję Polaków na zwycięstwo i odzyskanie wolności. Jako jedna z największych w tym powstaniu doczekała się upamiętnienia w twórczości malarskiej i literackiej.
Późniejsze bitwy i potyczki:
– 12 marca 1863 Kamieńczyk,
– 20 marca 1863 Kąty Czarnieckie – zginęło 18 powstańców,
– 3 czerwca 1863 bitwa pod Nagoszewem,
– 10 czerwca 1863 Bitwa pod Korytnicą- zginęło 27 powstańców,
– 23 maja 1865 roku w Sokołowie Podlaskim odbyła się egzekucja księdza Stanisława Brzóski oraz Franciszka Wilczyńskiego
– 9 marca 1946 w Kosowie Lackim zmarł ostatni weteran Powstania Styczniowego.
W 160. rocznicę wybuchu powstania Wicepremier, szef MON odsłonił na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie tablicę pamiątkową poświęconą bitwie pod Węgrowem. Batalia przeszła do historii jako polskie Termopile, jesteśmy dumni z postawy przodków – mówił minister. Rocznicę zrywu „wspominamy czyn powstańczy, ale też pamiętamy o tym, że ramię w ramię z Polakami do powstania stanęli przodkowie dzisiejszych Litwinów i Ukraińców” źródło:
Opracował: M. Dolota, na podstawie: płk dr J. Ślipiec -Akademia Obrony Narodowej,
fot. A. Bala (inscenizacja 2013 rok, Nadleśnictwo Ostrów Maz.)
Odrestaurowany grób „Powstańców 1863” przez mieszkańców wsi Huta Gruszczyno.
