Bitwa Węgrowska początek powstania

W 150 rocznicę wybuchu powstania styczniowego należałoby wspomnieć o jednej z największych batalii tego zrywu patriotycznego – bitwie  węgrowskiej, której punkt kulminacyjny przypadł na  dzień 3 lutego 1863 roku.

Polacy w pamiętną noc styczniową uciekali wówczas przed tzw. „branką” czyli wcielaniem do wojska carskiego.  Po koniec stycznia tego roku Rosjanie postanowili opuścić mniejsze miejscowości i skoncentrować swoje wojska w większych garnizonach. Na mocy tego rozkazu Kozacy Dońscy opuścili Węgrów i przegrupowali się w Siedlcach. Węgrów był wówczas wolny i przybywali do niego ochotnicy, aby walczyć w powstaniu. Liczba ich wzrosła do 3500 osób. Brakowało broni, ale za to chęci do walki były wystarczające. Uzbrojeni byli głównie w broń białą czyli kosy. Rosjanie zakładali atak na Węgrów z 3 stron: Siedlec, Łochowa i Małkini. Do przewozu wojska wykorzystali  nową linię kolejową z Warszawy do Petersburga (oddaną do użytku 18.05.1852 roku). Polska strona przewidziała taki rozwój sytuacji i podjęła działania zaczepne. W Łochowie powstańcy zniszczyli urządzenia kolejowe i linię telegraficzną, spalili mosty na Liwcu i Bugu. Po jej  odbudowie  zaatakowali pociąg i rozbroili oficerów rosyjskich.  Odbudowa i ochrona tej linii wymagała od Rosjan dużego wysiłku.
Pierwszy atak na Węgrów nastąpił od strony wschodniej w miejscowości Mokobody. Do  Łochowa odbudowaną koleją dojechały posiłki, ale oddział ten został zaatakowany w nocy z 2 na  3 lutego przez partyzantów. Grupa północna z Małkini ostatecznie nie wzięła udziału w bitwie. Sytuację wykorzystali Polacy i w liczbie 1000 partyzantów zaatakowali wojska rosyjskie stacjonujące w Mokobodach. Artyleria rosyjska przeważyła jednak szalę zwycięstwa. Ranem 3 lutego przeważające liczebnie wojska rosyjskie ruszyły na Węgrów. Ogień artyleryjski wywołał panikę i ucieczkę ludności cywilnej. Partyzanci pozostali na  polu bitwy i przepuścili zwarty kontratak na wojsko składające się głównie z Kozaków. Następnego dnia (4 lutego)  siły obrońców Węgrowa  wycofały się  do Sterdyni, aby przekroczyć Bug i dołączyć do innych  walczących oddziałów. Miasto zostało doszczętnie spalone.

Bitwa ta była  pierwszą wielką operacją przeciw partyzantom ze  strony rosyjskiej. Mimo przegranej rozbudziła  nadzieję Polaków na zwycięstwo i odzyskanie wolności. Jako jedna z największych w tym powstaniu  doczekała się upamiętnienia w twórczości malarskiej i literackiej.
Późniejsze bitwy i potyczki:
– 12 marca  1863 Kamieńczyk,
– 20 marca 1863 Kąty Czarnieckie – zginęło 18 powstańców,
– 3 czerwca 1863 bitwa pod Nagoszewem,
– 10 czerwca  1863 Bitwa pod Korytnicą-  zginęło 27 powstańców,
–  9 marca 1946 w Kosowie Lackim zmarł ostatni weteran Powstania Styczniowego.

Opracował: M. Dolota, na podstawie: płk dr J. Ślipiec -Akademia Obrony Narodowej,

fot. A. Bala (inscenizacja 2013 rok, Nadleśnictwo Ostrów Maz.)
Odrestaurowany grób „Powstańców 1863” przez mieszkańców wsi Huta Gruszczyno.