Kategoria: Zwierzęta MPK

W maju br. rozpoczęto po raz kolejny prace na rzecz czynnej ochrony traszki grzebieniastej Triturus cristatus i kumaka nizinnego Bombina bombina na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, wspomagane finansowo przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. W prace aktywnie włączyli się członkowie Sekcji Zoologicznej Koła Naukowego Wydziału Nauk o Zwierzętach.
Wiosną pobrano jaja traszki ze zbiorników w Celestynowie i ze zbiorników Czarne Stawki. Skrzek kumaka pobrano ze zbiornika na obszarze Bagna Całowanie.

Jaja i skrzek pobierano razem z roślinami, na których zostały złożone. Następnie taki pakiet wkładano do faunariów lub dużych, plastikowych butelek, wypełnionych wodą. Wypełnienie wodą jest konieczne, by zarodki nie wyschły. Zapobiega to także uszkodzeniu zarodków podczas transportu. Każdy zbiornik miał przydzielone oddzielne faunaria i butelki. Zebrano ok. 300 jaj traszki grzebieniastej i ok. 140 jaj kumaka nizinnego.

Pobrane jaja i skrzek przewieziono do Bazy Torfy, gdzie miała następnie miejsce hodowla w warunkach laboratoryjnych. Jaja i skrzek policzono, włożono do oddzielnych akwariów wypełnionych wodą ze zbiorników. Dzięki temu larwy i kijanki miały zapewniony dostęp do naturalnego pokarmu niewielkich rozmiarów, który były w stanie przyjąć.

Wodę w akwariach regularnie podmieniano, a zabrudzone akwaria czyszczono. Szukano także obecności naturalnych drapieżników, takich jak larwy ważek czy larwy pływaka żółtobrzeżka, które przedostały się do akwariów na pobranych roślinach lub z pobraną ze zbiorników wodą. Wraz ze wzrostem młodych płazów wzrastało ryzyko zjadania się ich nawzajem, dlatego regularnie rozdzielano osobniki pomiędzy dodatkowe akwaria.

Wprowadzano do diety płazów coraz większy pokarm – solowce, dafnie, larwy komarów i ochotki. Kumakom podawano dodatkowo kępki glonów i materię organiczną z dna zbiornika wodnego.

Kiedy osobniki zaczęły się przeobrażać, do akwariów wkładano płaskie kawałki drewna. Przeobrażone płazy korzystały z nich, traktując je jako ląd. Zanik skrzeli zewnętrznych u traszek i ogonów u kumaków, a także wychodzenie płazów na drewienka, było znakiem, że można je wypuścić do środowiska. Przekładano wtedy płazy do faunariów i butelek napełnionych wodą i przewożono w miejsce pobrania jaj i skrzeku.

Młode traszki wypuszczono 5 sierpnia, a kumaki 20 sierpnia br. Do zbiorników, z których pobrane były jaja, wróciło 187 małych traszek, w tym 124 do Celestynowa, a 63 do Czarnych Stawków. Na Bagnie Całowanie wypuszczono 76 osobników kumaka nizinnego.
Działania na rzecz tych dwóch gatunków mają sens, ponieważ udaje się odchować ponad połowę osobników, dzięki czemu wzmacniają populacje żyjące w naturalnym środowisku. Hodowla w warunkach laboratoryjnych zmniejsza naturalną u tych płazów śmiertelność na poziomie zarodka oraz w stadium kijanki i larwy, a także eliminuje presję drapieżników – ryb i ptaków wodnych.
Hodowla ta ma również walor edukacyjny. Każdy odwiedzający Bazę Torfy może zobaczyć na własne oczy, jak rozwijają się płazy i dowiedzieć się, dlaczego ważna jest ich ochrona.
W ramach tego zadania prowadzono również monitoring zmian poziomu wody gruntowej na terenach torfowych. Jest on podstawowym parametrem fizycznym który może już wstępnie informować o kondycji torfowiska, gdyż zbyt niskie położenie zwierciadła wody może przyczyniać się do występowania niekorzystnych procesów degradacyjnych złoża torfowego. Ma to bardzo duże znaczenie w przypadku już wcześniej odwodnianych i zmeliorowanych gleb torfowych jak w przypadku torfowiska Całowanie, którego fragmenty znajdują się na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Monitoring położenia zwierciadła wody gruntowej w tym przypadku wydaje się kluczowym i podstawowym parametrem do wstępnej diagnozy kondycji gleb.

Rury do wykonania piezometrów

Piezometr zamontowany w terenie

Pomiary położenia wód gruntowych rozpoczęto na początku maja 2014, wybierając do obserwacji 15 punktów pomiarowych na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Piezometry obserwacyjne zwierciadło wód gruntowych zainstalowano na obszarach leśnych, obszarach łąkowych, wyrobiskach torfu i w pobliżu dużego zbiornika wodnego powstałego po eksploatacji torfu. Z przeprowadzonych dotychczas badań wynika, że zwierciadło wody obniża się szczególnie pod użytkowaniem leśnym i łąkowym. W przypadku dołów potorfowych zwierciadło wody jest znacznie wyżej ale trzeba pamiętać że powierzchnia tego obszaru jest znacznie obniżona w stosunku do otaczającego terenu. Przyjmuje się na podstawie badań, że zwierciadło wody na terenach torfowych powinno znajdować się jak najbliżej terenu i wahać się w granicach 0-30 cm pod powierzchnią terenu. W powyższych przypadkach tak nie jest, nakłada się na to m.in. brak opadów atmosferycznych w ostatnich tygodniach.

Autorzy
Czynna ochrona traszki grzebieniastej i kumaka nizinnego: K. Fyałkowska, K. Gajewska, A. Kowalska
Monitoring zmian stosunków wodnych: dr hab. R. Oleszczuk

„Czynna ochrona traszki grzebieniastej Triturus cristatus i kumaka nizinnego Bombina bombina oraz identyfikacja zagrożeń wynikających ze zmian stosunków wodnych siedlisk związanych z tymi gatunkami na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka” dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji, w kwocie 9 000,00 zł”

 

Wśród rodzimych gatunków ryb słodkowodnych strzebla błotna Eupallasella percnurus ma od dawna wyjątkowo wysokie znaczenie przyrodnicze, jako gatunek realnie zagrożony wyginięciem. Już w 1975 roku objęto ją całkowitym zakazem połowu, a zgodnie z dzisiejszymi przepisami prawa, podlega ona ochronie ścisłej i oprócz tego wymaga ochrony czynnej.

Do niedawna o obecności strzebli błotnej w Mazowieckim PK nie było żadnych konkretnych informacji. W tutejszych zbiornikach wodnych nikt nigdy tej ryby nie starał się znaleźć, pomimo istnienia dużej liczby mniejszych i większych wyrobisk torfu, będących jej typowym siedliskiem w Polsce. Było jednak wiadomo, że obszar parku mieści się w historycznym areale występowania strzebli błotnej i że pół wieku temu występowała ona przynajmniej w jednej z glinianek w Karczewie. W tej sytuacji wydawało się zupełnie nieprawdopodobne, żeby ryba ta nie zamieszkiwała przynajmniej niektórych z kilkudziesięciu drobnych zbiorników wodnych istniejących w obrębie pobliskiego Bagna Całowanie.
Dopiero w 2013 r., kiedy rozpoczęto realizację programu restytucji strzebli błotnej w Mazowieckim PK, odkryto jej obecność w jednej z torfianek w pobliżu Karczewa. Zbiornik ten zamieszkuje szczątkowa populacja, bardzo silnie zdominowana przez inwazyjnego karasia srebrzystego Carassius gibelio. Niewielka liczebność tej populacji uniemożliwia wykorzystanie części jej osobników do lokalnych translokacji, które powinny stanowić podstawę działań restytucyjnych. W efekcie podjęto decyzję o wykorzystaniu do restytucji młodych osobników strzebli błotnej z ciągłej hodowli, prowadzonej na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, w warunkach kontrolowanych w Zakładzie Rybactwa Stawowego w Żabieńcu, do celów czynnej ochrony mazowieckich populacji tego gatunku.
W 2013 roku i w roku bieżącym wstępnie wytypowano do celów restytucji strzebli błotnej dwie spore torfianki. Obie charakteryzują się bezpieczną powierzchnią lustra wody i odpowiednią głębokością maksymalną w okresie letnim, bardzo dobrymi parametrami jakości wody i ich stabilnością w czasie; obie są zamieszkiwane przez karasia srebrzystego i żadna nie podlega większej presji wędkarskiej.
W lipcu br., bezpośrednio po uzyskaniu z Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska zezwolenia na przeprowadzenie restytucji, do każdej z obu torfianek wsiedlono po 500 hodowlanych jednorocznych osobników strzebli błotnej. Osobniki te osiągną dojrzałość płciową w przyszłym roku i odbędą tarło. Pierwsze namacalne efekty podjętych działań powinny być możliwe do stwierdzenia za dwa lata, chociaż zapewne już w przyszłym roku będzie można ocenić, czy translokowane ryby zadomowiły się w torfiankach i czy odbywają tarło.
Omawianym działaniom towarzyszyło inne, o nieco mniejszym kalibrze, lecz istotne ze względów edukacyjnych. Na mocy wspomnianego wcześniej zezwolenia, 30 dwuletnich osobników strzebli błotnej wsiedlono do małego zbiornika pokazowego przy ścieżce przyrodniczej znajdującej się obok siedziby Dyrekcji MZPK w Otwocku.

Dorosły osobnik strzebli błotnej.

Torfianka koło Karczewa – miejsce występowania szczątkowej populacji strzebli błotnej.

Pierwsza torfianka – miejsce restytucji strzebli błotnej w Mazowieckim PK.

Druga torfianka – miejsce restytucji strzebli błotnej w Mazowieckim PK.

Hodowlane młode osobniki strzebli błotnej podczas wsiedlania do torfianki w ramach programu restytucji gatunku.

Ścieżka przyrodnicza i mały sztuczny zbiornik wodny przy siedzibie Dyrekcji MZPK w Otwocku zarybiony strzeblą błotną do celów edukacyjnych.

Restytucja różanki (Rhodeus sericeus) oraz strzebli błotnej Eupallasella percnurus w wodach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w formie dotacji w kwocie 8 000,00 zł.

Prof. dr hab. Jacek Wolnicki

Różanka jest jedynym przedstawicielem ryb ostrakofilnych występujących w Europie. Specyficzne nazewnictwo związane jest z ekologią rozrodu tego gatunku, którego aktywność godowa, tarło oraz rozwój ikry związane są ściśle z obecnością małży.
Wyjątkowa i specyficzna forma rozrodu sprawia, że w obrębie wielu siedlisk różanki występują sporadycznie lub zaniknęły na skutek wyginięcia małży. Ale spotykane są również stanowiska, gdzie ryba ta może dominować nad pozostałą ichtiofauną.

Młode różanki w warunkach akwaryjnych
Różanka jest niewielką rybą o bardzo charakterystycznych cechach. Posiada wyraźnie wysklepione ciało i sprawiające wrażenie dobrze umięśnionego. Grzbiet tworzy łagodny łuk, głowa wyraźna o końcowym otworze pyska, widocznych otworach nosowych i dużych oczach. Płetwa grzbietowa znajduje się  prawie pośrodku pomiędzy płetwami brzusznymi, a płetwą odbytową. Natomiast długość podstawy płetwy grzbietowej i odbytowej jest niemal jednakowa. Płetwa ogonowa jest proporcjonalna o wyraźnej osi dwubocznej, posiadająca sercowate wcięcie. Różanka jest rybką dorastającą maksymalnie do 9 cm. Pomimo niewielkich rozmiarów różanka zwraca na siebie uwagę ciekawym ubarwieniem, nabierającym szczególnej intensywności w okresie godowym. W związku z tym intensywność barw u dorosłych ryb w dużej mierze zależy od siedliska oraz sezonu. Boki ciała są srebrzyste z wyraźnymi łuskami, na których przebiega linia naboczna zauważalna na rzędzie 5-6 łusek. Grzbiet jest szaro zielony, a do nasady ogona biegnie seledynowo-niebieska smuga. Większość płetw jest bezbarwna, jedynie na płetwie grzbietowej i ogonowej mogą być zauważalne drobne pigmentacje. W okresie pory godowej szata barw różanki staje się dużo bardziej atrakcyjna.

Kontrola stanu różanek w zbiorniku hodowlanym przy siedzibie MZPK
W wodach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, nie prowadzono dotychczas badań dotyczących tego gatunku, dopiero w ramach podjętego programu jej czynnej ochrony wykazano jedno stanowisko, które w ubiegłym roku zanikło na skutek opanowania go przez sumiki karłowate. W związku z tym nasze działania nabrały szczególnie istotnego znaczenia w ramach odtwarzania tego cennego przyrodniczo gatunku. Wdrożone prace polegają na rozrodzie różanki w wylęgarni Zakładu Zoologii SGGW. Narybek po kilkumiesięcznym podchowie jest wypuszczany do uprzednio wytypowanych wód Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. W ciągu ostatnich 2 lat wypuszczono blisko 1000 osobników różanki. Dodatkowo tę skromną rozmiarowo ale bogatą w barwy rybkę można podziwiać w zaaranżowanym w celach edukacyjnych zbiorniku wodnym w bezpośrednim sąsiedztwie z siedzibą Dyrekcji Parku.

Wypuszczanie różanek

Restytucja różanki (Rhodeus sericeus) oraz strzebli błotnej Eupallasella percnurus w wodach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w formie dotacji w kwocie 8 000,00 zł.

 

Dr inż. Witold Strużyński, Karolina Śliwińska

Od kilku lat poznajemy sytuację nietoperzy w MPK. Po przeprowadzonym rozeznaniu przy współpracy z dr Grzegorzem Lesińskim (SGGW i OTON), podjęto decyzję o rozwieszeniu budek – letnich schronień dla nietoperzy, w ramach czynnej ochrony tych ssaków. Wieszane są one w młodych lasach, gdzie brak naturalnych schronień dla nietoperzy, czyli dziupli, wykrotów lub pni z odstającą korą.

 Budka dla nietoperzy

W trakcie akcji , w latach 2003 – 2006 rozwieszono ich łącznie 131. Istnieje kilka wzorów budek, jednak wszystkie mają wspólną cechę – wlot od dołu, co odróżnia je od ptasich. Budki umieszcza się na drzewach, wzdłuż dróg leśnych, czyli tras lotów nietoperzy. W krótkim czasie zostały one zasiedlone przez nietoperze. W kolejnych latach stawały się dla nich coraz bardziej atrakcyjne, ponieważ w przeciwieństwie do ludzi preferują one mieszkania starsze, pozbawione zapachu świeżego drewna i mniej wyróżniające się w otoczeniu. Zimą kiedy nietoperze przenoszą się w cieplejsze miejsca, budki są czyszczone i na wiosnę po „generalnym sprzątaniu” gotowe są do przyjęcia następnych „letników”.

W roku 2006 po kontroli budek byliśmy mile zaskoczeni – zasiedlenie było imponujące. W niektórych miejscach wynosiło 50%!!! Gatunki stwierdzone podczas kontroli budek w czerwcu i sierpniu to:

• Karlik większy (Pipistrellus nathusii)
• Borowiec wielki (Nyctalus noctula)
• Nocek duży (Myotis myotis)
• Gacek brunatny (Plecotus auritus)
• Nocek Natterera (Myotis nattereri)

W minionym roku przeprowadzono także nocne odłowy nietoperzy w celu zarówno kontroli jak i wytypowania nowych miejsc wartych umieszczenia budek. Do odłowów nietoperzy używa się specjalnych sieci (chiropterologicznych), które rozwiesza się na trasach ich potencjalnego przelotu, czyli w poprzek dróg leśnych lub nad zbiornikami wodnymi, gdzie nietoperze przylatują ugasić pragnienie i łowić owady, którymi się żywią. Nietoperze posługują się echolokacją dzięki czemu świetnie omijają przeszkody. Siatka jest jednak tak cienka, że fale wysyłane przez nietoperze zbyt późno się od niej odbijają dzięki czemu udaje się je złapać. Osobniki, które sprytnie omijają sieci można zidentyfikować za pomocą detektora dźwięku (każdy gatunek wysyła falę dźwiękową o innej długości).

 Nietoperz w sieci chiropterologicznej (Mroczek późny)

Odłowiony nietoperz jest delikatnie wyjmowany z sieci i oznaczany co do gatunku oraz płci.

Po tych wszystkich zabiegach wypuszczany jest na wolność – zwykle „sadzany” jest na pniach drzew, jednak nie zawsze chce w takiej sytuacji szybko odlecieć .

Odłowiono następujące gatunki:

• Karlik większy (Pipistrellus nathusii)
• Gacek brunatny (Plecotus auritus)

• Mroczek późny (Eptesicus serotinus)
• Nocek rudy (Myotis daubentoni)

 

W ubiegłym roku sprawdzono także zimowe schronienia nietoperzy, gdzie przechodzą one okres hibernacji. Są to głównie piwnice gdzie panują najlepsze warunki, tj. temperatura waha się w granicach 0 – 80C). Zima jednak w 2006 roku nie dopisała, podczas badań w lutym (po styczniowych temperaturach dochodzących do – 300C). doszło do przemarzania piwnic co spowodowało zaskakująco małą liczbę nietoperzy, a w grudniu z powodu dodatnich anomalii temperaturowych prawdopodobnie wybrały inne schronienia – niewiele nietoperzy stwierdzono w miejscach w których zimowały w zeszłym roku. Zidentyfikowano tylko dwa gatunki:

• Gacek brunatny (Plecotus auritus)
• Gacek szary (Plecotus austriacus)

Podsumowując, w trakcie trzech lat obserwacji nietoperzy w MPK, stwierdzono występowanie ośmiu gatunków. Oprócz wyżej wymienionych gatunków obserwowanych w roku 2006, w ubiegłych latach stwierdzono jeszcze dwa:

• Nocka wąsatka (Myotis mystacinus)
• Mopka (Barbastella barbastelus)

W Polsce występują 22 gatunki nietoperzy, 10 wykazano w Mazowieckim Parku Krajobrazowym. W kolejnych latach planujemy kontynuację czynnej ochrony nietoperzy i może okaże się, że ta grupa zwierząt jest reprezentowana przez większa liczbę gatunków.

Świadomi istnienia wielu jeszcze nie opisanych kryjówek nietoperzy, pracownicy Zespołu Parków Krajobrazowych zbierają informacje na temat miejsc – tak zimowego, jak i letniego – bytowania tych zwierząt. Wszelkie informacje są przyjmowane pod numerem 22 779 26 94.