Kategoria: Zwierzęta MPK

Podstawowym celem zadania było zwiększenie liczebności traszki grzebieniastej Triturus cristaus i kumaka nizinnego Bombina bombina na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka, gatunków chronionych z mocy prawa krajowego (Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt) oraz prawa europejskiego (wymienione w II i IV Załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory).

Jednym z działań realizowanych przez Mazowiecki Zespół Parków Krajobrazowych jest czynna ochrona gatunków zwierząt. Przedsięwzięcie to zakłada wzmocnienie populacji traszki grzebieniastej i kumaka na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

Co roku ze stawów i podmokłych łąk narażonych na wysychanie lub okresowy niedobór wody, na których stwierdzono występowanie tych płazów pobierano ich jaja w celu odchowania i wypuszczenia osobników do środowiska naturalnego. Pobór jaj i skrzeku przeprowadzono w kwietniu i maju 2016 roku. Jaja traszki grzebieniastej pobrano ze zbiorników wodnych a skrzek kumaków pobrano z terenu torfowiska „Bagno Całowanie”, obszaru Natura 2000 położonego w południowej części Parku. Poszukiwano ich wzdłuż linii brzegowej na roślinności wodnej, bowiem traszka grzebieniasta pojedynczo zawija złożone jaja w liście w specyficzny sposób,a kumak w luźnych pakietach przyczepionych do łodyg roślin. Zarodków nie odwija się z liści ale pobiera wraz z całą rośliną (w pierwszej kolejności pobiera się te rośliny rosnące przy samym brzegu, gdyż najbardziej narażone są na wahania stanu wody i zmienne warunki wilgotnościowe. Pobrane jaja umieszczono w wypełnionych wodą faunaboxach (woda amortyzuje wstrząsy i ochrania jaja przed nadmiernym wysuszeniem) osobnych dla każdego miejsca i oznakowanych następnie przewożono je do siedziby Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych i do laboratorium SGGW w Warszawie.

Osobniki po wylęgu karmiono pokarmem naturalnie występującym w środowiskum, a w celu zmniejszenia zagęszczenia i przypadków kanibalizmu rozdzielano do akwariów. Po osiągnięciu odpowiedniego wieku (tj. zanik skrzeli zewnętrznych u traszki i zanik ogona u kumaka) osobniki zostały przetransportowane do zbiorników wodnych, skąd zostały uprzednio pobrane jaja, tak aby nie ingerować w pulę genową populacji.

Ostatecznie w 2016 roku pobrano 163 jaja traszki grzebieniastej Triturus cristatus, wypuszczono 78 osobników dorosłych i 87 jaj kumaka nizinnego Bombina bombina a wypuszczono 41 osobników.

Innym ważnym elementem tego zadnia jest monitoring warunków wilgotnościowych poprzez pomiar zwierciadła wody gruntowej. Realizowany jest on na glebach torfowych (bagiennych) i pobagiennych (odwodnionych) „Bagna Całowanie” w Mazowieckim Parku Krajobrazowym. Pomiar uwilgotnienia tych terenów jest niezwykle istotny do identyfikacji i monitoringu procesów zachodzących w glebach, jak również dla gatunków roślin i zwierząt występujących na tym obszarze. Wiele procesów fizycznych i chemicznych tych gleb jest ściśle powiązana z uwilgotnieniem. Aby chronić to siedlisko zwierciadło wody na terenach torfowych powinno znajdować się jak najbliżej powierzchni terenu i wahać się w przedziale od 0 do 30 cm. Należy również wskazać, że położenie poziomu wody gruntowej ma bezpośredni wpływ na poziom lustra w zbiornikach wodnych, w których gody obywają gatunki zwierząt w tym traszka grzebieniasta i kumak nizinny.

W przypadku niniejszego obszaru tematyką badań było zaleganie poziomu wody gruntowej w piezometrach zlokalizowanych na działkach będących w zarządzie MZPK. Punkty kontrolno – pomiarowe składają się z dwóch piezometrów:

– Płytsze umieszczone w glebie organicznej do głębokość od 1 do 1,5 m;

– Głębsze sięgające do gleby mineralnej i spongu warstwy torfu (średnia głębokość piezometrów ok. 3,5 m).

Pomiar poziomu zwierciadła wody wykonywano w cyklicznych odstępach czasu przy jednoczesnym pomiarze opadów. W tym celu zainstalowano dwa automatyczne deszczomierze (jeden z nich położony w bliskiej odległości od analizowanego obszaru/ działek MZPK).

W 2016 r. pomiary położenia wód gruntowych rozpoczęto 1 kwietnia bazując na wcześniej zainstalowanych 15 punktach kontrolno – pomiarowych. Bieżący rok przyniósł kolejną wiosnę i początek lata z suszą atmosferyczną.
W poszczególnych analizowanych miesiącach od początku kwietnia do końca października, opady atmosferyczne były stosunkowo niewielkie. Prowadzone badania terenowe potwierdziły, ze w trakcie okresu letniego na skutek relatywnie niskich opadów, a nawet częściowo ich braku, poziomy wód gruntowych na torfowisku znacznie się obniżyły. Najniższe zanotowane spadki wystąpiły w miesiącu wrześniu i wynosiły od 60 do prawie 100 cm zalegania zwierciadła wód gruntowych poniżej powierzchni terenu.

Jedynie poprzez budowę zastawek, oczyszczanie rowów melioracyjnych i racjonalną gospodarkę wodną możemy zahamować proces degradacji torfowiska oraz wysychania niewielkich zbiorników wodnych, w których odbywają gody traszki i kumaki, a wymienione działania wpłyną na ochronę lokalnych populacji nie tylko tych płazów.

„Identyfikacja zagrożeń wynikających ze zmian stosunków wodnych siedlisk traszki grzebieniastej Triturus cristatus i kumaka nizinnego Bombina bombina oraz ich reintrodukcja na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji w kwocie 10 000,00 zł.”

Galeria (fot.archiwum MZPK):

Ośrodek Rehabilitacji Ptaków w Mazowieckim Parku Krajobrazowym zlokalizowany jest przy siedzibie Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych w Otwocku  ul. Sułkowskiego 11. Od 2003 roku przyjmujemy ranne, chore i osłabione osobniki ptaków w celu udzielenia im pomocy.

Podopiecznymi Ośrodka są najczęściej pisklęta, osobniki młodociane, które po odkarmieniu i doprowadzeniu do odpowiedniej kondycji przywracane są do środowiska naturalnego. W większości ptaki dostarczone zostały przez mieszkańców z terenu Parku Krajobrazowego, turystów i Straż Miejską.

Ilość udzielonej pomocy ptakom prezentuje poniższa tabela.

Występująca na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego orzesznica Muscardinus avellanarius to najmniejszy ssak z rodziny pilchowatych Gliridae, wielkością podobny do myszy. Cechą charakterystyczną tego gatunku są duże czarne oczy, małe zaokrąglone uszy, owłosiony ogon, żółtaworude umaszczenie z jaśniejszym spodem ciała.

Aktywna jest w sezonie wiosenno-jesiennym, na zimę zapada w sen trwający zwykle od października do kwietnia. Przystosowana do nocnego i nadrzewnego trybu życia w różnych siedliskach (takich ja: grądy, bory, prześwietlone lasy z podszytem dębowymi leszczynowym oraz roślinami zielnymi). Bazę pokarmową stanowią: pąki, pędy, nasiona, owoce drzew i krzewów oraz owady.
W ramach badań nad orzesznicą w 2015 roku w Mazowieckim Parku Krajobrazowym dokonano naprawy oraz kontroli rozwieszonych budek w trzech wybranych powierzchniach badawczych. Budki te są charakterystyczne gdyż wejście do skrzynki znajduje się od strony pnia, zamontowane są na drzewach na wysokości ok 2 m od powierzchniziemi.Osobniki orzesznicy zakładają w budkach kuliste gniazda zbudowane z trawy, liści i mchu.

Wyniki przeprowadzonej kontroli potwierdziły występowanie tego gatunku w kilku miejscach na terenie Parku. W budkach oprócz osobników orzesznicy wykazano gniazdowanie innych przedstawicieli fauny: sikor, muchołówek, os, szerszeni oraz myszy leśnej.

Zadnie udało się zrealizować dzięki dofinansowaniu przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie.

W roku 2015 w Mazowieckim Parku Krajobrazowym kontynuowano prace mające na celu rozpoznanie chiropterofauny i ochronę nietoperzy. Stosując standardowe metody przyjęte w ramach badań ogólnopolskich, w czasie dekady spisu nietoperzy, prowadzonej w lutym, skontrolowano trzy przydomowe piwnice i cztery militarne schrony, stwierdzono w nich zimowanie jednego gatunku – gacka brunatnego Plecotus auritus.

Fakt ten można wytłumaczyć stosunkowo łagodną zimą, podczas której nietoperze mogły przezimować również w niektórych obiektach nadziemnych (budynki), a nie wyłącznie w obiektach podziemnych. Zimowanie innych gatunków nietoperzy (gacek szary Plecotus austriacus, mopek Barbastella barbastellus i nocek Natterera Myotis nattereri) w kontrolowanych obiektach zarejestrowano przede wszystkim w trakcie stosunkowo mroźnych zim.

Kontynuowano również kontrole skrzynek dla nietoperzy na siedmiu powierzchniach próbnych (Biała Droga, Celestynów, Czarci Dół, Czarne Stawy, Gajówka Goździk, Lasek, Torfy). Kontrole wykonywano bez wyjmowania nietoperzy ze skrzynek, świecąc latarką przez otwór wlotowy znajdujący się w dolnej części schronienia.
– Biała Droga – wykonano osiem kontroli 74 skrzynek, stwierdzono występowanie czterech gatunków nietoperzy: nocek duży Myotis myotis, borowiec wielki Nyctalus noctula, karlik większy Pipistrellus nathusii i gacek brunatny Plecotus auritus.
– Celestynów – wykonano cztery kontrole 40 skrzynek, stwierdzono dwa gatunki nietoperzy: borowiec wielki Nyctalus noctula i karlik większy Pipistrellus nathusii.
– Czarci Dół – wykonano siedem kontroli 66 skrzynek, stwierdzono cztery gatunki nietoperzy: nocek duży Myotis myotis, borowiec wielki Nyctalus noctula, karlik większy Pipistrellus nathusii i gacek brunatny Plecotus auritus.
– Czarne Stawy – wykonano pięć kontroli 40 skrzynek, stwierdzono: borowiec wielki Nyctalus noctula i karlik większy Pipistrellus nathusii.
– Gajówka Goździk – wykonano sześć kontroli 50 skrzynek, stwierdzono jeden gatunek: gacek brunatny Plecotus auritus.
– Lasek – wykonano dwie kontrole 50 skrzynek, odnotowano jednego osobnika karlika większego Pipistrellus nathusii.
– Torfy – wykonano dziesięć kontroli 72 skrzynek, stwierdzono trzy gatunki nietoperzy: borowiec wielki Nyctalus noctula, karlik większy Pipistrellus nathusii i gacek brunatny Plecotus auritus.

Ponadto podczas odłowów w specjalistyczne sieci złowiono dwa gatunki nietoperzy: gacka brunatnego Plecotus auritus i mroczka późnego Eptesicus serotinus, a w prowadzonych  nasłuchach detektorowych dodatkowo zarejestrowano latające mroczki późne.
W różnych częściach Parku i otuliny poszukiwano zrzutek pospolitych gatunków sów, zwłaszcza puszczyka Strix aluco. Analiza diety pozwala na wykrycie nietoperzy, niekiedy należących do gatunków bardzo rzadko rejestrowanych przy użyciu innych metod badań.  W spreparowanym ze zrzutek puszczyka materiale kostnym stwierdzono dwa gatunki nietoperzy: gacek brunatny Plecotus auritus i mroczek późny Eptesicus serotinus. Działania mające na celu badania i ochronę nietoperzy w Mazowieckim Parku Krajobrazowym zostały spopularyzowane w jednym z odcinków programu telewizyjnego dla dzieci i młodzieży „Załoga Eko”.

„Monitoring chronionych ssaków – orzesznicy i nietoperzy, zasiedlających skrzynki lęgowe na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji w kwocie 9 000,00 zł.”

Od 2007 r. w Mazowieckim Parku Krajobrazowym prowadzone są działania mające na celu zwiększenie populacji traszki grzebieniastej i kumaka nizinnego. Programy te były realizowane dzięki pomocy finansowej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Traszka grzebieniasta i kumak nizinny zostały wymienione w II i IV Załączniku Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.

Traszka grzebieniasta – płaz będący pod ścisłą ochroną – jest gatunkiem „naturowym”, który fascynuje zarówno naukowców, jak i miłośników przyrody. Traszka grzebieniasta jest największa wśród wszystkich gatunków traszek żyjących w Polsce – może mieć nawet do 20  cm długości. Ma chropowatą skórę, ciemnego koloru w białe plamki oraz wyróżniający się od ciemnej reszty ciała jaskrawożółty brzuch pokryty ciemnymi plamkami oraz chude paluszki z „paznokciami”. Samcowi traszki w okresie godów, na grzbiecie pojawia się wysoki, nieregularnie ząbkowany „grzebień”, a na ogonie perłowa wstęga, u samic grzebień nie występuje.

Dietę traszek stanowią larwy komara, ślimaki, drobne owady, dżdżownice i pajęczaki, w okresie larwalnym traszki są kanibalami i potrafią zjeść swoich współbraci. Zjawisko to nosi nazwę adelofagii i jest powszechne wśród płazów ogoniastych.Traszki preferują czyste, widne, obficie zarośnięte roślinnością wodną, stojące niewielkie zbiorniki, na lądzie spotkać je można w wilgotnych lasach i na podmokłych łąkach. Bez ochrony ich siedlisk, ochrona gatunku nie będzie w pełni skuteczna.

Kumak nizinny – jest jednym z najmniejszych krajowych płazów, długość ciała rzadko przekracza 5 cm.

Charakterystyczne ubarwienie brzuszne w kolorze ciemnogranatowym z jasno-pomarańczowymi nieregularnymi plamkami, które spełnia rolę obronną, w momencie ataku kumak ukazuje przeciwnikowi swoją brzuszną stronę. Nieliczny na terenie MPK, preferuje stanowiska silnie nasłonecznione, z wodą szybko się nagrzewającą z dużą ilością roślinności podwodnej o głębokości od 0,5 do 1,5 m. Do godów przystępuje w ciepłe majowe dni poprzedzone obwitymi opadami. Samica składa do 300 jaj, okres rozwoju kijanek trwa ok. 3 miesięcy. Kumak prowadzi najbardziej wodny tryb życia ze wszystkich polskich płazów, zbiornik opuszcza jesienią w poszukiwaniu zimowego schronienia, jest ono jednak położone nie dalej niż1 km od zbiornika.

W bieżącym roku pobrano z natury 190 jaj traszki grzebieniastej i 65 jaj (skrzeku) kumaka, niewielka ilość spowodowana była suszą hydrologiczną. Po odchowie młodych osobników w sztucznych warunkach, wypuszczono do środowiska naturalnego 92 osobniki traszki grzebieniastej i 32 kumaki nizinne.

Monitorowanie zalegania zwierciadła wody gruntowej na glebach torfowych (bagiennych) i pobagiennych (odwodnionych) jest kluczowe w monitorowaniu procesów zachodzących w tych środowiskach glebowych. Wiele procesów fizycznych i chemicznych tych gleb jest ściśle powiązana z uwilgotnieniem, które najczęściej wiąże się z zaleganiem zwierciadła wody gruntowej. Przyjmuje się na podstawie licznych badań, że zw. wody na terenach torfowych powinno znajdować się jak najbliżej terenu i wahać się w granicach 0-30 cm pod terenem. W przypadku niniejszego obszaru tematyką badań było zaleganie poziomu wody w płytkich studzienkach pomiarowych umieszczonych w glebie organicznej (gł. ok. 1-1,5 m) oraz w głębokich piezometrach umieszczonych w glebach podściełających utwory organiczne w glebach mineralnych (średnia gł. piezometrów ok. 3,5 m).

Pomiary położenia wód gruntowych rozpoczęto 20 kwietnia 2015 r. bazując na rok wcześniej zainstalowanych studzienkach obserwacyjnych – 15 punktów pomiarowych na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, na fragmencie torfowiska Całowanie. W trakcie okresu letniego rozpoczęto w tych samych punktach, gdzie zlokalizowano studzienki instalację głębokich piezometrów, aż do podłoża mineralnego (wymagało to zabezpieczenia specjalistycznego sprzętu wraz z odpowiednią liczbą przeszkolonych osób) do tego typu prac.

Głębokie piezometry zainstalowano w celu kontroli poprawności odczytów stanów wód dokonywanych w studzienkach obserwacyjnych jak również chciano określić czy na analizowanym fragmencie torfowiska występuje zasilanie z warstw podziemnych w wodę przypowierzchniowych warstw gleby. W ramach zadania w powyższych punktach pomiarowych wykonano pomiary miąższości złoża torfowego przy wykorzystaniu laski glebowej, z przedstawionych danych wynika, że we wszystkich punktach złoże torfowe jest głębokie. W celu oceny warunków opadowych w pobliżu analizowanych działek należących do Mazowieckiego Parku Krajobrazowego zamontowano automatyczny deszczomierz do pomiaru wielkości opadów atmosferycznych. W poszczególnych analizowanych miesiącach od kwietnia do końca października, opady atmosferyczne były stosunkowo niewielkie (susza atmosferyczna), co miały ogromny wpływ na zaleganie zwierciadła wody gruntowej na otaczającym terenie. Prowadzone badania terenowe potwierdziły, ze w trakcie okresu letniego na skutek relatywnie niskich wartości opadu atmosferycznego, a nawet częściowo jego braku, poziomy wód gruntowych na torfowisku znacznie się obniżyły, co mogło skutkować rozpoczęciem i intensyfikacją wielu niekorzystnych procesów glebowych takich jak mineralizacja czy osiadanie, jak również powodowało częściowe lub całkowite wysychanie niewielkich zbiorników wodnych, w których odbywają gody traszki i kumaki, ale również zanikanie zbiorników może być niebezpieczne dla chronionych gatunków ryb: różanki i strzebli błotnej.

„Czynna ochrona traszki grzebieniastej Triturus cristatus i kumaka nizinnego Bombina bombina oraz identyfikacja zagrożeń wynikających ze zmian stosunków wodnych siedlisk związanych z tymi gatunkami na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji w kwocie 10 000,00 zł.”

Rak szlachetny (Astacus astacus) i rak błotny (Astacus leptodactylus) należą do naszej rodzimej fauny. Od dziesięcioleci liczba stanowisk obu gatunków drastycznie spada. Szacuje się, że w przypadku raka szlachetnego może on występować w około 100 miejscach, podobnie jak rak błotny.

Dorosły samiec raka szlachetnego

Rak błotny w czasie żerowania

Oba gatunki należą do jednych z największych bezkręgowców wodnych. Dorosłe osobniki mogą osiągać nawet ponad 20 cm długości całkowitej. Zarówno rak szlachetny jak i błotny posiadają cechy umożliwiające łatwe rozpoznanie gatunku. Astacus astacus posiada gładki pancerz, z nielicznymi kilkoma kolcami na głowotułowiu, a jego szczypce są masywne i zawsze czerwone po spodniej stronie. Natomiast u Astacus leptodactylus pancerz pokryty jest drobnymi kolcami, doskonale wyczuwalnymi pod opuszkiem palców, poza tym jego szczypce są wyraźnie szczupłe i długie a ich spodnia strona jest koloru kremowego lub białawego.

Samica raka błotnego z jajami pod odwłokiem

Niestety zdecydowanie częściej w wodach Polski spotykamy raki pręgowate (Orconectes limosus) nazywane też amerykańskimi, które opanowały większość wód Polski. Rak osiąga niewielkie rozmiary, zwykle 8 do 10 cm długości ciała, jego pancerz jest brązowo oliwkowy z wyraźnymi brązowo czerwonymi plamami na odwłoku od których wzięła się polska nazwa gatunku. Rak pręgowaty dzięki odporności na dżumę raczą oraz wytrzymałości na szeroką paletę zanieczyszczeń miał szansę szybkiego zawojowania wód europejskich. Tym samy doprowadza do zaniku raka szlachetnego i błotnego. Regres obu naszych gatunków raków jest bezpośrednio związany z drastycznym spadkiem jakości wód w minionych latach, wspomnianą inwazją obcych gatunków raków rodem z Ameryki Północnej oraz rozprzestrzenianiem się śmiertelnej choroby wywołującej u raków europejskich dżumę raczą. W obecnej sytuacji jedyną szansą ratowania naszych zagrożonych raków jest ich hodowla w celu odtwarzania populacji w dokładnie wytypowanych wodach. Od ponad 10 lat prace nad restytucją raka szlachetnego prowadzone są na Wydziale Nauk o Zwierzętach SGGW. Część wyhodowanego materiału jest od kilku lat wypuszczana w wodach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Miejsce ze względu na bezpieczeństwo tych zwierząt nie będzie ujawniane. Ale warto mieć nadzieję, że efektem tych prac za kilka lat będzie uformowanie się trwałej, lokalnej populacji raka szlachetnego, który w przeszłości określany był wyznacznikiem czystości wód. Raki, które trafiają do naszego Parku rozmnażane są i hodowane w specjalnych basenach w jednym z laboratoriów SGGW, które nosi miano ”wylęgarni i podchowalni raków”.

Dorosłe raki błotne przed wypuszczeniem

Raki szlachetne przed wypuszczeniem

Poza opieką merytoryczną, którą sprawuje dr Witold Strużyński, rakami zajmują się studenci z Międzywydziałowego Koła Naukowego Biologów. Oni też uczestniczyli w pracach terenowych związanych z restytucją raków. W 2015 roku wypuszczonych zostało ponad 300 raków obu gatunków. Rak szlachetny znalazł „nowy dom” w jednym z drobniejszych strumieni Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, a rak błotny zawitał do typowego dla siebie siedliska czyli niewielkiego, bezodpływowego zbiornika wodnego.

Rak błotny w czasie żerowania

Oba stanowiska zostaną poddane stałemu monitoringowi, czyli będą prowadzone obserwacje stanu jakości wód, odłowy kontrolne oraz kolejne „wzmacniające” populację zaraczenia. Miejmy nadzieję, że oba gatunki znajdą sprzyjające warunki, a efektem naszych działań będzie stworzenie kolejnych stanowisk tych cennych przyrodniczo i zagrożonych wyginięciem zwierząt.

„Czynna ochrona i odbudowa pogłowia raka szlachetnego (Astacus astacus) i raka błotnego (Astacus leptodactylus) w Mazowieckim Parku Krajobrazowym, dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji w kwocie 7 000,00 zł.”

Występująca w Mazowieckim Parku Krajobrazowym  im. Czesława Łaszka niewielka ryba z rodziny karpiowatych – strzebla błotna Eupallasella percnurus jest rzadkim gatunkiem objętym ścisłą ochroną gatunkową. Ta ryba pozbawiona znaczenia gospodarczego wymaga ochrony czynnej. To właśnie dlatego w 2013 roku rozpoczęto program restytucji strzebli błotnej w MPK.

Przygotowanie do badań

Strzebli błotnej zagraża wiele czynników oddziaływujących w zróżnicowany sposób. Na początku XX wieku nastąpił spadek liczby stanowisk i liczebności gatunku, co było spowodowane nieodwracalnym zanikiem terenów podmokłych, a także małych powyrobiskowych zbiorników wodnych. W dalszym ciągu osuszanie, obniżanie poziomu wód gruntowych czy regulacja koryt rzek przyczynia się do regresu liczby stanowisk strzebli błotnej. Czasami jednak to nie zabiegi melioracyjne są zagrożeniem dla jej populacji, lecz celowe przekształcenia zbiorników wodnych w łowiska specjalne lub stawy hodowlane. Takie łowiska są wówczas zarybiane najczęściej karpiem czy drapieżnymi gatunkami ryb, bezpośrednio niebezpiecznymi dla populacji strzebli błotnej.

Badanie wody

Torfianka

W letnim sezonie 2015 roku w celu utrzymania istniejącej w Mazowieckim PK populacji strzebli błotnej, podjęto monitoring abiotycznych i biotycznych warunków siedliskowych. Wytypowane w 2013 i 2014 roku do celów restytucji gatunku dwie torfianki w okolicach Warszawki oraz torfianka w pobliżu Karczewa ze szczątkową populacją strzebli błotnej – poddane zostały ponownej ocenie podstawowych parametrów jakości wody, takich jak odczyn (pH), temperatura, przewodnictwo elektrolityczne czy zawartość tlenu.
Dodatkowo zasilono istniejące na tych stanowiskach populacje młodymi osobnikami strzebli błotnej z ciągłej hodowli, prowadzonej na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, w warunkach kontrolowanych w Zakładzie Rybactwa Stawowego w Żabieńcu, do celów czynnej ochrony w MPK populacji tego gatunku. Łącznie do torfianek wsiedlono 1000 osobników po uzyskaniu z Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska zezwolenia na przeprowadzenie restytucji.
Jednocześnie podczas monitorowania istniejących stanowisk, poszukiwano miejsc nadających się do nowych translokacji gatunku. Zwracano przy tym uwagę, aby zbiornik miał odpowiednią głębokość maksymalną w okresie letnim, powierzchnia lustra wody była odkryta oraz aby woda miała odpowiednie stabilne parametry. Dzięki takim obserwacjom udało się wytypować kolejną torfiankę spełniającą wymagania strzebli błotnej.

Transport rybek

tuż przed wypuszczeniem …

… na wolności

Nasz nowy dom

Działania podjęte w ramach programu okazały się mieć dużą wartość edukacyjną. 21 lipca 2015 nagrano część odcinka programu edukacyjnego „Załoga Eko”, który poświęcony był strzebli błotnej. Prof. dr hab Jacek Wolnicki przedstawił w jaki sposób należy chronić tę rzadką rybę.

„Restytucja różanki Rhodeus sericeus oraz strzebli błotnej Eupallasella percnurus w wodach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji w kwocie 8 000,00 zł.”

Na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego prowadzona jest czynna ochrona i monitoring różanki Rhodeus sericeus, ryby z rodziny karpiowatych. W Polsce różanka jest objęta ochroną gatunkową od 1993 r., gdyż wówczas postanowiono umieścić ten gatunek w II Załączniku Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej. Podobnie postąpiły inne kraje europejskie przypisując tej rybie specjalną ochronę.

torfianka

W Mazowieckim Zespole Parków Krajobrazowych różanka współbytuje z innymi gatunkami w kilku zbiornikach naturalnych oraz w jednym zbiorniku kontrolnym. Najbardziej obfitym w różankę zbiornikiem naturalnym jest „Żółwi Staw”. Oprócz „Żółwiego Stawu” obserwujemy ten gatunek w zbiornikach przy „Starej Cegielni” i „Czarnych Stawach”. Niedawno miało miejsce wpuszczenie 220 osobników do „Czarnych Stawów”, gdzie kilka lat temu dokonano  udanej reintrodukcji oraz ok. 250 osobników do nowo wytypowanej torfianki w okolicach Warszówki. „Czarne Stawy” to duży zespół zbiorników, których charakter idealnie odzwierciedla preferowane przez różankę warunki m.in. woda stojąca lub o słabym prądzie, zespoły wielogatunkowej roślinności wodnej „łąki podwodne”. Oczywiście reintrodukcja nie byłaby udana, gdyby odbywała się bez najważniejszego dla tej ryby uczestnika – małży. Charakterystyka rozrodu tego gatunku jest niezwykle ciekawa i wymagająca, gdyż różanka by mieć sukces rozrodczy potrzebuje towarzystwa małży w zbiorniku. Wszystko ma swój początek na wiosnę, kiedy różanki zmieniają swój wygląd z nijakiej szarości na piękną szatę godową. U samców proces przemiany jest bardzo wyraźny i służy przyciągnięciu potencjalnej partnerki. Każdy samiec przybiera barwy czerwieni na płetwach, purpury na grzbiecie, a smuga ciągnąca się wzdłuż boku ryby staje się intensywnie seledynowa.

 

samiec – szata godowa

Gotowy samiec zajmuje wydzieloną część dna z małżami jako swoje terytorium. Uwydatniając swoje atuty w postaci barwy i małży zachęca samiczkę do podjęcia rozrodu. Gdy samica uzna, że małże są odpowiednie, różanki przystępują do rozrodu.

 

samica z pokładełkiem godowym

Ważnym elementem wszystkich badań jest sprawdzanie kondycji osobników i efektywności rozrodu różanki w basenie kontrolnym znajdującym się przy siedzibie dyrekcji Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Biorąc pod uwagę wszystkie dane o różance zgromadzone w ostatnich latach przez osoby uczestniczące w programie, można śmiało stwierdzić, iż reintrodukcja tego ciekawego gatunku przebiega prawidłowo i z dużym sukcesem, gdyż wielkość populacji różanek ma tendencję wzrastającą. W związku z tym program czynnej  ochrony różanki realizowany przez pracowników Mazowieckiego Parku Krajobrazowego i koordynowany przez Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, okazał się skuteczny i należy go kontynuować.

 

rzut siatką

„Restytucja różanki Rhodeus sericeus oraz strzebli błotnej Eupallasella percnurus  w wodach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji w kwocie 8 000,00 zł.”

 

Reintrodukcja pazia żeglarza (Iphiclides podalirius) i pazia królowej (Papilio machaon) w Mazowieckim Parku Krajobrazowym

Rodzina paziowatych jest jedną z mniej licznych gatunkowo rodzin motyli w Polsce. W kraju jest reprezentowana jedynie przez cztery gatunki – niepylaka apollo, niepylaka mnemozynę oraz pazia królowej i pazia żeglarza. Te dwa ostatnie są nazywane najpiękniejszymi i najokazalszymi Polskimi motylami.

Pomimo ich wspólnych cech fizycznych, środowiska życia tych gatunków są odmienne. Paź żeglarz jest motylem występującym na suchych, kserotermicznych murawach. Motyl spotykany jest także na murawach bliźniczkowych, zadrzewieniach śródpolnych, skrajach lasów, przydrożach, przytorzach, a nawet w sadach. Paź królowej preferuje natomiast otwarte tereny będące jednocześnie strefami ekotonowymi, takimi jak: miedze, polany, suche łąki. Spotykany jest także w przydomowych ogródkach i terenach ruderalnych. Ponieważ gąsienice tego gatunku żerują na roślinach uprawianych na grządkach – marchwi, koprze, pietruszce często uchodzą za szkodniki – są tępione przez człowieka.
Intensyfikacja rolnictwa i leśnictwa poprzez stosowanie pestycydów – toksycznych środków chemicznych zwalczających szkodniki upraw czy postępujące inwestycje budowlane w postaci osiedli i domków jednorodzinnych powstające zwykle tam, gdzie występują odpowiednie siedliska dla pazia królowej i pazia żeglarza – są czynnikami oddziaływującymi negatywnie na populacje obydwu gatunków.  Od kilkudziesięciu lat zaobserwowano spadek liczebności tych motyli na terenie kraju. Również negatywny wpływ na oba gatunki maja ulegające degradacji siedliska na skutek wypalania traw, zarastania otwartych muraw i śródleśnych polan – zmian sukcesyjnych. Większą presję powyższych  czynników odczuwa jednak paź żeglarz. Gatunek ten został objęty ochroną gatunkową oraz umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt bezkręgowce ze statusem VU – narażony
Projekt realizowany przez Mazowiecki Park Krajobrazowy im. Czesława mający na celu uchronienie gąsienic paziów przed śmiercią powodowaną przez pasożyty, drapieżniki i niekorzystne warunki pogodowe, a nawet w skutek niszczenia siedlisk przez człowieka, jest kontynuacją działań podjętych w 2013 i 2014 roku.
Sezon 2015 rozpoczęto od przygotowania „motylarni” – specjalnej drewnianej konstrukcji o powierzchni około 9m2. Ponownie zasiano w „motylarni” koper, marchew i pietruszkę dla pazia królowej. Uprzątnięto stare liście z ziemi, odpajęczono oraz odchwaszczono jej wnętrze.

Prace w „motylarni”

W maju wypuszczono na wolność kilka dorosłych osobników pazia królowej, z drugiego pokolenia z poprzedniego roku. 18 maja wylęgł się pierwszy imago pazia królowej, został on tego samego dnia przetransportowany i wypuszczony.
Kolejne imagines, które się wylęgły w następnych dniach, zostały wypuszczone w okolicach Celestynowa. Z kilku zimujących poczwarek wykluły się – podobnie jak w poprzednim roku – gąsieniczniki; owady pasożytujące na gąsienicach.

Wypuszczanie na wolność

W czerwcu rozpoczęto poszukiwania gąsienic pazia królowej na znanych stanowiskach w obrębie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Wszystkie znalezione gąsienice zostały przetransportowane w faunaboxach do „motylarni”, gdzie następnie mogły podrosnąć i ulec przepoczwarczeniu. Podczas poszukiwań zaobserwowano znaczne powiększenie się liczebności gąsieniczników na tych stanowiskach niż w roku poprzednim.

Prześwitujace skrzydełka jako oznaka rychłego wylęgu

„Prawie jak broszka”

Gąsienica pazia królowej

W połowie lipca wylęgły się motyle pazia królowej z pierwszego pokolenia, zostały wypuszczone na wolność w miejscach z których zostały pobrane jako gąsienice.

Ostatnie chwile imago przed wypuszczeniem na wolność

W sierpniu i na początku września poszukiwano gąsienic pazia żeglarza oraz drugiego pokolenia gąsienic pazia królowej. Gąsienic pazia żeglarza szukano na śliwie tarninie, głogu jednoszyjkowym, czeremsze amerykańskiej, napotkanych drzewkach owocowych (dzikiej gruszy, jabłoni). Wielokrotnie przeszukano znane stanowiska występowania tego gatunku na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. W sumie znaleziono kilkanaście osobników, które zostały przetransportowane do „motylarni”.

„Motylarnia”

„Motylarnia” jest elementem ścieżki dydaktycznej „Soplicowo” na terenie Dyrekcji Zespołu Parków Krajobrazowych w Otwocku. Ponadto w trakcie trwania projektu odbywały się zajęcia edukacyjne dla wycieczek szkolnych, podczas których omawiano biologię i ekologię motyli,  pokazywana była także „motylarnia” z gąsienicami i poczwarkami.  Projektem zainteresowała się także telewizja i we wrześniu został wyemitowany odcinek programu „Załoga Eko” opowiadający między innymi o projekcie.

Na planie „Załogi Eko”

Dzięki działaniom podjętym w poprzednich latach, przy wydatnej pomocy Pana Przemysława Skrzypiec-Nowak pracownika MPK, populacje obu gatunków nadal występują w znanych stanowiskach Parku. Ponowne pojawienie się gąsienic w miejscach, w których wcześniej wypuszczono na wolność imagines, świadczy o dogodnych warunkach na tych stanowiskach.

„Czynna ochrona pazia żeglarza Iphiclides podalirius i pazia królowej Papilio machaon oraz siedliska rzadkiej flory na terenie „Kobylej Góry” w Mazowieckim Parku Krajobrazowym dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, w formie dotacji w kwocie 8 000,00 zł.”

Autorzy:
inż Anna Kamilewicz,
inż Agnieszka Piątek

Jak co roku już od ponad 10 lat prowadzone są na terenie Parku badania nietoperzy. Polegają one w głównej mierze na kontroli stopnia zasiedlenia skrzynek, stanu populacji i ilości gatunków zajmujących schrony rozwieszonych na terenie lasów wchodzących w skład Parku oraz na kontrolowanym odłowie w specjalne sieci chiropterologiczne.

Wszystkie prace związane z kontrolą i odławianiem, prowadzone są z Panem dr hab. Grzegorzem Lesińskim ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego i przy wsparciu finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Wobec dużej liczby gatunków zagrożonych, nietoperze stały się jedną z kluczowych grup wymagających czynnej ochrony oraz przełamywania uprzedzeń i przesądów. Ze względu na swój tryb życia – zimą niezbędne są im pomieszczenia z dużą wilgotnością (80-90 %) i niską temperaturą (00-50 C ), to latem wymagają silnie nagrzewających się miejsc. Niestety w szybkim tempie ubywa naturalnych letnich schronień dla nietoperzy takich jak nieużywane strychy drewnianych domów i stare dziuplaste drzewa. Dlatego tak ważne jest rozwieszanie schronów dla nietoperzy w młodych sosnowych lasach dominujących w Mazowieckim Parku.
A poniżej zaprezentujemy (pochwalimy się) danymi zebranymi w tym roku:
Stopień zasiedlenia skrzynek – powierzchnia badawcza „Czarci Dół” (66 skrzynek)

Gatunek	kwiecień	czerwiec	lipiec	sierpień	listopad
Gacek brunatny	35 os.	39 os.	99 os.	37 os.	4 os.
Karlik większy	0	12 os.	2 os.	6 os.	0
Borowiec wielki	10 os.	54 os.	85 os.	33 os.	6 os.
Nocek duży	4 os.	3 os.	3 os.	3 os.	0
Razem	49 os.	108 os.	189 os.	79 os	10 os.
Zasiedlenie budek	16,67 %	24,24%	32,31%	30,30%	9,09%

Stopień zasiedlenia skrzynek – powierzchnia „Torfy” (72 skrzynki)

Gatunek	kwiecień	maj	czerwiec	sierpień	wrzesień	listopad
Gacek brunatny	41 os.	13 os.	0	8 os.	0	0
Karlik większy	0	92 os.	16 os.	19 os.	11 os.	0
Borowiec wielki	61 os.	108 os.	403 os.	48 os.	16 os.	11 os.
Nocek duży	0	0	0	1 os.	1 os.	0
Razem	102 os.	213 os.	419 os.	76 os.	28 os.	11 os.
Zasiedlenie budek	23,61%	48,61%	48,61%	21,13%	19,72%	8,7 %

Stopień zasiedlenia skrzynek – powierzchnia „Biała Droga” (BD – 40 skrz.) i „Czarne Stawki”(CS – 40 skrz.)

Gatunek	lipiec BD	lipiec CS	sierpień BD	sierpień CS	wrzesień BD	wrzesień CS	listopad BD
Gacek brunatny	19 os.	0	0	0	0	0	1 os.
Karlik większy	0	0	14 os.	5 os.	10 os.	6 os.	0
Borowiec wielki	24 os.	7 os.	0	0	2 os.	1 os.	0
Nocek duży	1 os.	0	7 os.	0	3 os.	0	0
Razem	44 os.	7 os.	21 os.	5 os.	15 os.	7 os.	1 os.
Zasiedlenie budek	54,05%	10,25%	48,65%	7,9%	24,32%	13,16%

Kontrolowano również w kwietniu i lipcu stopień zasiedlenia, skrzynek w Mazowieckim Parku Krajobrazowym w 2014 r. na powierzchniach „Lasek” i „Gajówka Goździk”.
Na powierzchni „Lasek” dwukrotnie stwierdzono (w kwietniu i lipcu) 1 osobnika gacka brunatnego (rozwieszone 50 skrzynek), na powierzchni „Gajówka Goździk” (2 kontrole w tym roku) pomimo rozwieszenia 90 skrzynek w ostatnich 4 latach, nie stwierdzono zasiedleń. Podobnie na powierzchni „Las Sobieskiego” (30 budek) brak zasiedlenia.
Ponadto prowadzono nocne odłowy w sieci hiropterologiczne:
– 30 VII, przy rezerwacie „Las im Króla Jana Sobieskiego”, wynik: 4 osobniki mroczka późnego i 1 osobnik gacek brunatny.
– 31 VII, Pogorzel Warszawska, siec przy „Pogorzelskiej Strudze”: 1 gacek brunatny.
– 3 VIII, przy rezerwacie „Las im Króla Jana Sobieskiego”, siec na drodze: brak nietoperzy.
– 17 VIII, Warszawa Międzylesie, siec na drodze: 1 gacek brunatny.
– 20 VIII, Aleksandrów – przy jeziorze „Torfy” – 2 sieci na drogach: brak nietoperzy.
– 4 IX, Janów – trzy sieci przy drogach – 1 osobnik mroczka późnego.

Typowe zimowe miejsce hibernacji nietoperzy w MPK (ceglana ziemianka)

Budka w młodym lesie sosnowym

Mroczek późny po wypuszczeniu

Po wyciągnięciu z sieci w specjalnej rękawiczce (niestety czasem gryzą)

„Czynna ochrona i monitoring populacji nietoperzy występujących na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego im. Cz. Łaszka” dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w formie dotacji w kwocie 6 000,00 zł.”