Miesiąc: grudzień 2021

Cały obszar obecnego powiatu piaseczyńskiego w tym Czersk został włączony do Królestwa Polskiego w 1526 r. Wcześniej należał do Księstwa Mazowieckiego. Zamek w Czersku znany jest na całą Polskę jako siedziba książąt mazowieckich i dawna stolica Ziemi Czerskiej.

Osadnictwo na terenach obecnego Czerska rozpoczęło się już w VII w., kiedy to domostwa słowiańskie były porozrzucane na wzniesieniach terenu.

Więcej informacji:

Powiat Piaseczyński – Historia

Zamek Książąt Mazowieckich w Czersku

Fot. archiwum MZPK

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.

Prawa miejskie otrzymała w 1670 r., a jej herb nawiązuje do cudownego ukazania się krzyża nad wzgórzem kalwaryjskim w otoczeniu wschodzącego słońca i księżyca. Miasto wybudowano na planie krzyża i przystosowano specjalnie do odprawiania pasyjnych nabożeństw. Powstały tu klasztory i zakony, m.in. dominikanów, bernardynów i pijarów. Na dzisiejszej ulicy Kalwaryjskiej rozsypano nawet ziemię przywiezioną z Jerozolimy. W ówczesnej Górze Kalwarii mogli osiedlać się wyłącznie katolicy. Po śmierci biskupa miasto stopniowo zatraciło swój katolicki charakter, część kościołów rozebrano, a część zsekularyzowano. Uchylono także zakaz osiedlania się Żydów, a miejscowość z czasem stała się ważnym ośrodkiem chasydyzmu. Podczas zaboru pruskiego w mieście zlokalizowano kościół ewangelicki oraz cmentarz; Rosjanie zaś wybudowali koszary oraz cerkiew.

Do najważniejszych zabytków w Górze Kalwarii należą: barokowy kościół pw. Podwyższenia Krzyża św. (niegdyś tzw. Dom Piłata) na rynku głównym, stojący na skraju skarpy wiślanej kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny (niegdyś kościół Bernardynów), barokowo-klasycystyczny budynek Sądu Pokoju Powiatu Czerskiego, barokowa kaplica św. Antoniego z Padwy, dawne kolegium pijarów (obecnie dom pomocy społecznej), Wieczernik w Mariankach, klasycystyczny ratusz miejski wybudowany w latach 1829-34, jatki, czyli dawne kramy handlowe z podcieniami na kolumnach w stylu toskańskim, synagogi przy ul. Pijarskiej 5 oraz 10/12, dwór cadyka Altera oraz cmentarz żydowski.

Zabytki sakralne

O Górze Kalwarii można także przeczytać w artykule pn. Dziedzictwo Żydowskie.

Żydowska Góra Kalwaria

Fot. Archiwum MZPK

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.

Piaseczno

Jak pisze Lechosław Herz w Przewodniku po Chojnowskim Parku Krajobrazowym (2007), ludność żydowska zaczęła napływać do Piaseczna i osiedlać się w mieście w XVII wieku. W XIX wieku stanowili aż 42% mieszkańców Piaseczna! Przed II wojną światową liczba mieszkańców pochodzenia żydowskiego kształtowała się na poziomie 34%, czyli 2809 osób. Mieszkały one głównie przy ulicy Nadarzyńskiej; w mieście znajdowały się dwa domy modlitwy oraz mykwa. Przy ulicy Zgoda 1, obok mykwy, znajdowała się nieistniejąca już dziś synagoga. Religijnym przywódcą społeczności był cadyk i znachor Kelman Kalonimus Szapiro, założyciel warszawskiej szkoły religijnej Daas Mosze, syn rabina Elimelecha z Grodziska Mazowieckiego. Cmentarz w Piasecznie powstał na przełomie XIX i XX wieku, jako iż wcześniej Żydów piaseczyńskich chowano na cmentarzu w Nadarzynie. W listopadzie 1940 roku hitlerowscy okupanci wyznaczyli w mieście getto (ograniczone ulicami Świętojańską, Jerozolimską, Topolowa, Czajewicza i Krótką), które lutego 1941 przeniesiono do getta warszawskiego. Piaseczyńscy Żydzi zginęli w obozie zagłady w Treblince.

Góra Kalwaria

Góra Kalwaria (jidysz: „Ger” czyli „nawrócony”) posiadała w 1864 roku populację ludności żydowskiej w wysokości aż 73% mieszkańców (1664 osoby)! Przed II woja światową liczba ta wzrosła do ponad 3000 osób. Za sprawą cadyka Izaaka Meir Rothenburga Altera, Góra Kalwaria stała się ważnym ośrodkiem chasydyzmu w Europie; pielgrzymowali do niej ortodoksyjni Żydzi z całej Polski. Dzielnica żydowska znajdowała się w centrum miasta; obok zachowanej do dziś synagogi przy ulicy Pijarskiej były mykwa, cheder (szkoła żydowska dla chłopców), dom modlitwy oraz dwór cadyka. W 1940 naziści utworzyli w Górze Kalwarii getto, pomiędzy ulicami Pijarską, Strażacką, ks. Sajny i Piłsudskiego. Z około 3500 mieszkańców pochodzenia żydowskiego, II wojnę światowa przetrwało tylko około 30-40 osób.

Synagoga przy ulicy Pijarskiej 10/12 w Górze Kalwarii powstała w 1903 r. w miejsce drewnianej synagogi z 1849 r. Sąsiaduje ona z dworem cadyka Altera Icchaka Meir Rothenberga. Synagoga była prywatnym domem studiów religijnych rodziny Alterów. Do dziś wewnątrz synagogi widoczne są żeliwne słupy galerii dla kobiet, ukinatowy piec do wypiekania macy na poddaszu, a w okrągłym oknie nad głównym wejściem gwiazda Dawida. Podczas II wojny światowej w bożnicy oraz przed nią hitlerowcy wykonywali masowe egzekucje Żydów.
Obecnie budynek znajduje się pod opieką warszawskiej gminy żydowskiej.

Synagoga w Górze Kalwarii

Cmentarz w Górze Kalwarii pochodzi z 1826 r., zachowało się na nim około 60 nagrobków, studnia do ablucji rytualnych, odbudowany w 1991 r. ohel – czyli grobowiec – cadyków z dynastii Alterów a także pomnik ku czci ofiar Holocaustu. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1840 r.

Cmentarz żydowski w Górze Kalwarii

Odbudowany ohel cadyków z dynastii Alterów

Żydzi zamieszkiwali przed wojną również wiele innych miejscowości leżących na obszarze i w okolicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego, takich jak Tarczyn czy Jeziorna.

Przed II wojną światową Żydzi stanowili ponad połowę mieszkańców Jeziorny. Przy ulicy Bielawskiej znajdowała się murowana bożnica, wybudowana w 1930 r. w miejsce drewnianej, a także stojąca do dziś przy ulicy Bielawskiej 10a mykwa z 1920 roku (obecnie dom prywatny). Obok drewnianej synagogi, u zbiegu ul. Fabrycznej i Krzywej znajdował się dom Abrama Konigsteina, w latach 1915–1941 prezesa gminy żydowskiej. W czasie wojny przez krótki czas funkcjonowało tu (pomiędzy ulicą Bielawską a rzeką Jeziorką) getto, którego mieszkańców hitlerowcy wywieźli w 1941 r. do getta w Warszawie. Fotografię mykwy obejrzeć można tutaj: https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/1175-konstancin-jeziorna/112-synagogi-domy-modlitwy-i-inne/85810-mykwa-w-konstancinie-jeziornej

Na przełomie XIX i XX wieku powstało tu wiele pięknych posiadłości willowych wybudowanych w różnych stylach: dworskim, neogotyckim, secesyjnym czy modernistycznym. Przeprowadzać się tu zaczęli arystokraci,  finansjera i artyści, np. Stefan Żeromski, w którego willi znajduje się obecnie muzeum. Do najpiękniejszych konstancińskich willi należą: „Pod Dębem”, „Słoneczna”, „Kaprys”, „Ustronie”, „Moja”, „Zameczek”, „Świt”, „Anna”, „Ukrainka”, pensjonat „Gryf”, pałacyk „Pallas Athene”, „Dworek Polski oraz „Dworek w Lesie”. W Skolimowie warto zaś obejrzeć wille: „Zagłobin”, „Jerychonka” oraz „Mucha”. Niestety zabytkowa willa „Julisin” została nielegalnie rozebrana w 2009 roku.

Klikając w poniższy link, można obejrzeć lokalizacje konstancińskich willi na mapie google.

Fot. Archiwum MZPK.

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.

Do najważniejszych zabytków Piaseczna należą: kościół św. Anny wraz z plebanią i drewnianą dzwonnicą, cmentarze parafialny oraz żydowski, mykwa, dworzec piaseczyńskiej kolei wąskotorowej oraz klasycystyczny ratusz. Na kopule jego wieży widnieje półksiężyc – symbol pobytu w Piasecznie w roku 1777 tureckiego posła Numan-beja.

W parku miejskim zachował się XIX-wieczny dworek „Poniatówka”, nazwany tak na pamiątkę wizyt księcia Józefa Poniatowskiego. Po zakupie majątku Chyliczki przez hrabinę Cecylię Plater-Zyberkównę, obok dworku wybudowano neoklasycystyczny budynek Szkoły Żeńskiej Gospodarstwa Wiejskiego.

W mieście znajdziemy zabytkowe wille, w tym willę rodziny Zawadzkich, gdzie mieszkał Jan Bytnar „Rudy”.

O Piasecznie można także przeczytać w artykule pn. Dziedzictwo Żydowskie.

Rynek główny w Piasecznie

Kościół świętej Anny

Stare budownictwo Piaseczna

Fot. Archiwum MZPK

MZPK nie wyraża zgody na wykorzystywanie zdjęć przez inne podmioty.