Nadbużański Park Krajobrazowy położony jest w środkowo – wschodniej części Województwa Mazowieckiego. Swym zasięgiem obejmuje lewobrzeżną część doliny Dolnego Bugu od ujścia rzeki Tocznej w miejscowości Drażniew (w gminie Korczew) do ujścia Liwca w pobliżu Kamieńczyka (na granicy gmin Łochów i Wyszków), a także fragment dolnej Narwi (gmina Pułtusk i Pokrzywnica). Jest jednym z największych parków krajobrazowych w Polsce, położony równoleżnikowo chroni prawie 120 km rzeki Bug i 40 km Narwi. Obecnie powierzchnia parku wynosi 74 136,50 ha, a razem z otuliną 113 671,70 ha.
Obszar parku charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem krajobrazu. Największym jego walorem jest zachowana dolina Bugu, z meandrującą rzeką, licznymi starorzeczami i wyspami w nurcie oraz piaszczystymi łachami i skarpami. Oprócz doliny rzecznej do parku wchodzą również kompleksy leśne – pozostałości dawnych puszcz, które zajmują około 36 % powierzchni.
Dominują tu bory sosnowe, porastające ubogie, piaszczyste siedliska. Nadrzeczne tereny to kontrast wielu środowisk, suche piaszczyste wydmy graniczą z torfowiskami, a podmokłe lasy łęgowe z borami sosnowymi. Zachowało się tu jeszcze wiele cennych lasów łęgowych. W dolinie Bugu spotyka się większe obszary zarośli łozowych z udziałem rzadkiej wierzby śniadej. Niewielkie powierzchnie na żyźniejszych glebach zajmują grądy. Większe obszary parku pokrywają łąki zalewowe.
Historia utworzenia Parku
Pomysł utworzenia parku krajobrazowego w Dolinie Bugu narodził się w 1976 roku. Jego autorem był Lechosław Herz. Inicjatywa ta spotkała się z ogromnym zainteresowaniem Komisji Ochrony Przyrody ówczesnego Zarządu Okręgu Warszawskiego Ligi Ochrony Przyrody. Dodatkowo, ideę poparł prof. dr hab. Stefan Kozłowski zajmujący się wówczas formułowaniem zasad tworzenia wielofunkcyjnego systemu obszarów chronionych w Polsce. Ważną rolę w promowaniu inicjatywy utworzenia Parku odegrało również Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Broku, którego staraniem odbyła się sesja wyjazdowa na teren projektowanego Parku. Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych zorganizował konferencję z udziałem przedstawicieli województw zainteresowanych jego utworzeniem na swoim terenie. Sytuacja polityczna na początku lat 80-tych spowodowała zawieszenie działań dotyczących projektowanego Parku. W 1986 roku Wojewódzcy Konserwatorzy Przyrody z Siedlec (Zbigniew Kaszuba), Ostrołęki (Wiesław Staniszewski) i Ciechanowa (Halina Chiczewska) w uzgodnieniu z Wydziałami Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej i Geologii Urzędów Wojewódzkich (w Siedlcach, Ostrołęce i Ciechanowie), zlecili zespołowi Rzeczoznawców Towarzystwa Urbanistów Polskich opracowanie dokumentacji projektowanego Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Dokumentacja powstawała w latach 1987 – 1992, a głównym jej wykonawcą był mgr inż. Bolesław Król (Towarzystwo Urbanistów Polskich, Warszawa) z zespołem pracowników naukowych i technicznych Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach oraz służb planowania przestrzennego (w Siedlcach, Ostrołęce i Ciechanowie). Wyniki prac zostały zaopiniowane przez Wojewódzkie Komisje Ochrony Środowiska i Ochrony Przyrody. Jednocześnie, działalność informacyjna (popularyzatorska) oraz fakt uwzględnienia projektowanego Parku przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miast i gmin spowodowały, że idea jego utworzenia jeszcze przed jego formalnym powołaniem weszła praktycznie do obiegu planistycznego i świadomości publicznej. Dokumentacja uzasadniająca utworzenie parku zyskała uznanie i autorzy otrzymali w 1994 roku nagrodę Ministra Ochrony Środowiska.
Nadbużański Park Krajobrazowy miał powstać na terenie 32 jednostek administracyjnych, w tym 4 miast i 28 gmin wiejskich leżących w województwie ostrołęckim, siedleckim, ciechanowskim i łomżyńskim. Powierzchnia Parku wraz z otuliną miała wynosić 222 152 ha. Jednak nie udało się doprowadzić do utworzenia Parku w takich granicach. Rozporządzeniem Nr 36/93 Wojewody Siedleckiego z dnia 30 września 1993 r. w sprawie utworzenia Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Siedl. Nr 8, poz. 166) został formalnie powołany na obszarze województwa siedleckiego. W granicach NPK i jego otuliny znalazł się obszar o powierzchni 76 519 ha (67% obecnego terenu) położony na terenie 10 gmin: Jadów, Łochów, Sadowne, Stoczek, Miedzna, Korytnica, Liw, Kosów Lacki, Ceranów, Sterdyń. Następnie Rozporządzeniem Nr 15/94 Wojewody Ciechanowskiego z dnia 8 kwietnia 1994 r. w sprawie utworzenia Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Ciech. Nr 9, poz. 52) powołano Park na obszarze 6 326,7 ha w województwie ciechanowskim na terenie gmin Pułtusk i Pokrzywnica. Kolejnym aktem prawnym było Rozporządzenie Nr 13/98 Wojewody Łomżyńskiego z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie utworzenia Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Łom. Nr 6, poz. 55). na powierzchni 996 ha (łącznie z otuliną) na terenie gmin Nur i Zaręby Kościelne. Znaczna część obszaru projektowanego pierwotnie Parku i jego otuliny znajdowała się w granicach województwa ostrołęckiego (Puszcza Biała) – 139 111 ha (62,6 % projektowanego pierwotnie całego obszaru). Jednak ostatecznie na tym terenie Park nie został utworzony. Obecnie ochroną prawną objęte są cenne przyrodniczo tereny Puszczy Białej i prawego brzegu Bugu w obszarze sieci Natura 2000. W dniu 1 grudnia 1997 roku powołano pierwszego dyrektora i od tego momentu rozpoczyna się tworzenie Zarządu NPK.
Po reformie administracyjnej kraju w 1999 roku cały obszar NPK i jego otuliny znalazł się w granicach województwa mazowieckiego. Rozpoczęto prace nad jego powiększeniem. Mimo prowadzonych negocjacji z gminami w powiecie ostrowskim i wyszkowskim nie udało się zyskać aprobaty tamtejszych samorządów. Sukcesem natomiast zakończyły się negocjacje z samorządami gmin: Sterdyń, Sabnie, Repki, Korczew, Przesmyki, Paprotnia i Platerów.
W dniu 26 marca 2002 r. Wojewoda Mazowiecki podpisał Rozporządzenie Nr 30 w sprawie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego oraz jego powiększenia (do 74 136,50 ha), a otuliny do 113 671,70 ha (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 98, poz. 2067). Na jego mocy granicami Parku zostały częściowo objęte dodatkowo gminy: Korczew, Paprotnia, Przesmyki (powiat siedlecki), Repki, Sabnie oraz kolejna część gminy Sterdyń (powiat sokołowski) i Platerów (powiat łosicki). W dniu 1 stycznia 2010 roku Nadbużański Park Krajobrazowy wszedł w skład Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych i podlega pod jego Dyrekcję w Otwocku.
