Kategoria: Historia i kultura MPK

Historia osadnictwa na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego sięga epoki kamienia –okresu paleolitu. Trzynaście tysięcy lat przed naszą erą na tym obszarze występowały renifery. Śladem tych zwierząt wędrowały koczownicze plemiona tundry, których tryb życia uzależniony był od polowań.

W latach 1919-1934 archeolodzy Ludwik Sawicki i Stefan Krukowski odkryli ich obozowiska na wydmach przy ujściu rzeki Świder do Wisły w miejscowości Świdry Wielkie, dlatego kulturę tę nazywamy „świderską” lub  cyklem mazowszańskim. Było to stanowisko kilkunastu warsztatów, wytwarzających narzędzia krzemienne. Wyrabiano tam narzędzia łowieckie tzw. ostrza świderskie zwane liściakami, jak również narzędzia domowe i gospodarcze. Wysokiej jakości krzemień jurajski (tzw. czekoladowy), sprowadzany był drogą wodną z Gór Świętokrzyskich. Kultura świderska związana była z migrującymi latem na północ, a  zimą na południe łowcami reniferów. Paleolityczni łowcy zakładali swoje obozowiska jedno i dwuszałasowe, przeważnie na wydmach i terasach rzecznych. Były to namioty ze skór reniferów, kształtem przypominające wigwam, gdzie w okresie jesienno-zimowym wewnątrz znajdowało się palenisko. W letnich koczowiskach ogniska znajdowały się na zewnątrz.

Z okresu paleolitu pochodzi też stanowisko archeologiczne odkryte na wydmie „Pękatka” we wsi Całowanie. Badania prowadzone w latach 1963-1969 przez Romualda Schilda odkryły wielowarstwowe znaleziska dokumentujące osadnictwo epoki kamienia. Wydzielono 8 poziomów osadniczych, w tym 6 dotyczyło kultury świderskiej. Dowodami występowania na Mazowszu łowców reniferów było odnalezienie m.in. śladów szałasów, jam gospodarczych i chat, narzędzi krzemiennych, szczątki rogów reniferów. „Pękatka” wraz z 30 metrową strefą ochronną została wpisana do Mazowieckiego Rejestru Zabytków.

Broszura „Mój drewniany dom” skierowana jest do właścicieli i mieszkańców drewnianych domów na Mazowszu. Zachęca ona do ochrony drewnianego budownictwa jako istotnego elementu tworzącego harmonijny krajobraz kulturowy i odrębność regionalną.

Proponuje ona kilka fachowych porad dotyczących pielęgnacji i remontów drewnianych domów, odpowiadając potrzebom współczesnych czasów, przy jednoczesnym zachowaniu unikalnego charakteru dawnego budownictwa. Broszura został zrealizowana przez Stowarzyszenie Akademia Łucznica przy wsparciu Fundacji Orange.

Do pobrania:
ulotka 1
ulotka 2

W lesie sosnowym w granicach administracyjnych Karczewa w Mazowieckim Parku Krajobrazowym im. Czesława Łaszka, znajduje się cmentarz żydowski w Anielinie zwany otwockim, założony ok. 1900 roku. Służył jako miejsce pochówku miejscowej ludności, a także leczącym się na gruźlicę w otwockich szpitalach i sanatoriach.  Podczas II wojny światowej nekropolia została zdewastowana przez Niemców, jak również przez miejscowych poszukiwaczy żydowskich kosztowności.

 

W 2002 roku powstał Komitet Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich, dzięki któremu uporządkowano i odkrzaczono zapomniane miejsce. Od 2004 roku z gminą żydowską w renowacji anielińskiego cmentarza współpracuje również Społeczność Baptystyczna w Otwocku i wolontariusze z USA, dzięki którym teren cmentarza został ogrodzony dużymi głazami polnymi.

Cmentarz chętnie odwiedzają turyści, wycieczki szkolne oraz grupy młodzieży żydowskiej z różnych stron świata, m.in. uczestnicy Marszu Pamięci i Modlitwy, który organizowany jest 19 sierpnia w rocznicę likwidacji otwockiego getta w 1942 roku.

Powierzchnia cmentarza zajmuje 1,7 ha i znajduje się na niej około 1200 macew. Macewa po hebrajsku oznacza nagrobek i jest to zazwyczaj pionowo stojąca płyta. Na anielińskich macewach występują inskrypcje w języku hebrajskim, polskim, niemieckim i rosyjskim. Symbolika i motywy płaskorzeźb na żydowskich stelach są bardzo różnorodne i ciekawe. Nie przedstawiono nigdzie postaci i podobizn ludzkich, jakie możemy spotkać na cmentarzach katolickich. Na anielińskim cmentarzu starozakonnym często spotykamy następujące motywy płaskorzeźb:
– GWIAZDA DAWIDA –  jest symbolem przynależności narodowej oraz symbolem narodu żydowskiego.

– ZŁAMANE DRZEWO – symbolizujące przedwczesną śmierć. Takie pomniki ustawiono między innymi na grobach studentki Fejgi Lichtenstein, zmarłej w wieku 22 lat, czy dwudziestojednoletniej Poli Buchwald.

– DŁONIE W GEŚCIE BŁOGOSŁAWIEŃSTWA – oznaczają, że zmarły mężczyzna pochodził z rodu arcykapłana Aarona i cieszył się wielkim poważaniem.

– DZBANEK Z MISĄ – oznacza to, że pochowany mężczyzna był Lewitą (potomkiem rodu Lewiego). Do nich należało m.in. obmywanie kohenom (kapłanom) rąk przed błogosławieństwem.
– KORONA – korona symbolizuje Torę, zazwyczaj zmarły mężczyzna był powszechnie szanowany, pobożny, prawy, wierny w małżeństwie, był głową rodziny.
– KSIĘGI – na otwockim cmentarzu występują bardzo często całe regały z książkami. Taki znak wskazuje ze zmarły spełniał religijne nakazy studiowania Tory i Talmudu, był uczonym w Piśmie, często nauczycielem lub rabinem.

– SKARBONKA – relief umieszczany na macewach osób znanych ze swej dobroczynności.
– WINOROŚL – oznaczała owocną pracę, bogactwo materialne i duchowe, a w przypadku kobiet płodność i obfitość cnót.
– GOŁĘBIE – oznaczały zgodne pożycie małżeńskie.
Reliefy mogły też przedstawiać atrybuty związane z wykonywanymi zawodami np.:
– GĘSIE PIÓRO LUB KAŁAMARZ – zmarły był kopistą, skrybą (soferem) i przepisywał Torę.
– INSTRUMENTY MUZYCZNE – były symbolem artysty muzyka lub odnosił się do imienia Mirjam.
– WĄŻ ESKULAPA – spotykamy na stelach lekarzy.
W tradycji żydowskiej cmentarz, grób jest traktowany jako miejsce rytualnie nieczyste, sporadycznie odwiedzane. Z braku wyraźnego zobowiązania do opieki nad grobem wynika często zaniedbany wygląd nekropolii, nie usuwano zniszczonych pomników. Żydzi na groby zmarłych przynoszą kamyki, ale często zobaczyć można kwitłechy (tzw. kartki z prośbami, modlitwami do Boga).

Po zakończeniu drugiej wojny światowej na cmentarzu dokonywano nielicznych pochówków, o czym świadczą groby z lat 50 – tych.
Warto odwiedzić ten tajemniczy, nastrojowy zakątek naszego Parku, aby poznać historię i świadectwo życia narodu żydowskiego.

 

Region kołbielski położony jest w południowo-wschodniej, prawobrzeżnej części Mazowsza, około 35-50 km od Warszawy. Na wschodzie sąsiaduje z Podlasiem, na zachodzie z doliną Wisły, zaś cały teren leży w dorzeczu rzeki Świder, prawobrzeżnego dopływu Wisły, której ujście znajduje się pod Otwockiem.

Stolicą regionu jest Kołbiel – osada założona na początku XIV w., której nazwa wywodzi się od ludowego określenia grząskiego bagna lub podmokłych łąk. Inne ważne miejscowości regionu to: Garwolin, Mińsk Mazowiecki, Siennica, Celestynów, Rudzienko.
Głównym walorem regionu jest wyjątkowo bogaty folklor.

Cechy charakterystyczne regionu kołbielskiego:

Wycinankarstwo
wycinanki kołbielskie uważane są przez badaczy za jedne z najstarszych, z których wywodzi się twórczość innych regionów. Wykonywano je dla dekoracji chaty w okresach świątecznych (Boże Narodzenie, Wielkanoc). Można było spotkać białe „firanki” z bibuły na oknach, białe lub żółte wycinanki na ciemnych belkach pod sufitem i takie same kolorowe na bielonych ścianach izby. Charakterystycznym motywem wycinanek kołbielskich są drzewa, koguty, kokoszki, koła i wieloboki.

 

Strój
cechy charakterystyczne stroju kołbielskiego to długa spódnica w podłużne kolorowe pasy, zwana „sorcem”, fartuch wiązany w pasie długości spódnicy w pasy poprzeczne lub podłużne („zapaska”) i fartuch naramienny, narzucany czasem na głowę – konieczne uzupełnienie kołbielskiego stroju. Na głowie kobiety nosiły zwykle kolorowe chusty. Mężczyźni chodzili zwykle w lnianych koszulach, na które zakładali kaftany (przypominające marynarkę), a w zimie jeszcze sukmany, zwane też „burkami” lub „kapotami”, przepasane wełnianym pasem. Częstym nakryciem głowy był kapelusz lub rogatywka.

 

Budownictwo
chaty w regionie kołbielskim były zwykle drewniane, kryte strzechą, z dachem czterospadowym i glinianą podłogą. Ustawiano je szczytem do drogi, a wejście znajdowało się w ścianie frontowej od strony podwórza. Wnętrze chaty składało się najczęściej z sieni (rodzaj „przedpokoju”) i izby, czasem dodatkowym pomieszczeniem był alkierz, gdzie spano, myto się, przechowywano ubrania i sprzęt gospodarski.

Przedwojenny Otwock to przede wszystkim  uzdrowiskowo i najpopularniejsze letnisko Warszawiaków. Miasto powstało i rozwinęło się na przełomie XIX i XX wieku, dzięki budowie Kolei Nadwiślańskiej.